مەلا مصطفی بارزانی

 مەلا مستەفا بارزانی :

 مەلا مستەفا محەمەد عەبدولسەلام عەبدوللا بارزانی (1903 - 1979) سەرکردەیەکێ کورد بوو ژ کوردستانا باشوور ل باکورێ عیراقێ، ڕەچەلەکا وی دزڤریتە سەر میرێن ئامێدیێ.

ژیانا وی :

بارزانی ل 14ێ ئادارا 1903ێ ل دەڤەرا بارزان ژ دایک بوویە، و پشکداری دگەل برا مەزنێ خۆ ئەحمەد بارزانی د سەرکردایەتیکرنا بزاڤا شۆڕەشگێری یا کوردی دا کریە بۆ داخوازکرنا مافێن نەتەوەیی یێن کوردان، لێ ئەڤ بزاڤە ژ لایێ دەستهەلاتا پاشایەتی ل عیراقێ و هێزێن بریتانی یێن داگیرکەر ڤە هاتە خاموشکرن، کو بۆ ئێکەم جار د مێژوویێ دا چەکێ کیمیایی دژی وان دەڤەران بکارئینان یێن شۆڕەشگێرێن کورد کۆنترۆل کرین. ئەو بابێ سەرۆکێ بەرێ یێ هەرێما کوردستانا عیراقێ، مەسعود بارزانی یە.

و ل سالا 1935ێ مستەفا بارزانی دگەل برایێ خۆ ئەحمەد بارزانی بۆ باژێرێ سلێمانیێ هاتنە دوورئێخستن.  و ل سالا 1942ێ بارزانی ژ جهێ نەفیکرنا خۆ ڕەڤی دا کو شۆڕەشا خۆ یا دووێ دەستپێبکەت، و ل ئیرانێ ب پشتەڤانیا ئێکەتیا سۆڤیێتی، کوردان ل سالا 1945ێ ئێکەم کۆمارا کوردی ل دەڤەرا مهاباد ل ئیرانێ دامەزراند، و مەلا مستەفا بارزانی وەکو سەرۆک ئەرکانێ لەشکەرێ کۆمارا مهاباد خزمەت کر، ئەوا کو گەلەک نەمایی. پشتی 11 هەیڤان ژ دامەزراندنا وێ، ژ لایێ حکومەتا ئیرانێ ڤە هاتە ژناڤبرن، پشتی ڤەکێشانا هێزێن سۆڤیەتی ژ باکورێ ئیرانێ ل ژێر فشارا هێزێن مەزن یێن کو هێزێن وان ل باشورێ ئیرانێ بجهببوون، و هێزێن سۆڤیەتی د دەما شەرێ جیهانیێ دووێ دا چووبوونە د ناڤ ئاخا ئیرانێ دا.

پشتی هەڕفینا دەولەتا کوردی یا نوو ل مهاباد، بارزانی بەرەڤ ئێکەتیا سۆڤیەتی چوو دگەل 500 چەکدارێن خۆ ب پێیان، سنورێن چیایی یێن سەخت یێن ئیران و ترکیێ دەربازکرن و گەلەک ئاستەنگ د ڕێکا خۆ دا دیتن حەتا گەهشتینە سنورێ ئەزەربایجانا سۆڤیەتی و دەهـ سالان ل وێرێ مان. ل سالا 1958ێ و دگەل ڕاگەهاندنا کۆمارا عیراقێ، سەرکردێ عیراقێ عەبدولکەریم قاسمى داخواز ژ بارزانی کر کو بزڤڕیتە عیراقێ و گەنگەشە دەربارەی دانا هندەک داخوازێن نەتەوەیی یێن کوردان دەستپێکرن، لێ داخوازێن بارزانی و گەلێ کورد هەڤدژ نەبوون دگەل وێ چەندێ یا کو د نیازا سەرۆک عەبدولکەریم قاسمى دا بوو بدەتە کوردان، لەوا ئەڤ چەندە بوو ئەگەرێ نووبوونا شەرى جارەکا دی، و عەبدولکەریم قاسمى کەمپینەکا لەشکەرى کرە سەر بنگەهێن بارزانی ل سالا 1961ێ.

و پشتی سەرۆکێ عیراقێ عەبدولسەلام عارفى دەستهەلات وەرگرتى، ئەو و چەند سەرکردەیێن کورد (یێن سیاسی و لەشکەرى) کو بارزانى ژى د ناڤ دا بوو، ل سەر چارەیەکا گشتى بۆ دۆزا کوردى ڕێککەفتن و ڕێککەفتنا نیسانا 1964ێ هاتە ڕاگەهاندن، کو دانا مافێن چاندی و پشکداریکرن د حوکمى دا و هندەک مافێن دى بخۆڤە دگرت، لێ ڕەوتا نەتەوەپەرست یا عەرەبى شیا خۆ بگەهینیتە دەستهەلاتێ و هەموو ئەو تشتێن ل سەر هاتینە ڕێککەفتن ژناڤبرن، لەوا دەولەت ل سەر ڕێکارێن خۆ یێن سەرکوتکرنێ دژی گەلێ کورد بەردەوام بوو. ڤە ناکۆکیا چەکداری دناڤبەرا هەردوو لایەنان دا نووی بوو، و دۆزا کوردی حکومەتا بەغدا بێزار دکر و بارزانی خەو ل سەرکردایەتیا عیراقێ حەرام کربوو.

پشتی ٩ سالان ژ شەرێ دناڤبەرا کوردان دا ب سەرکردایەتیا بارزانی، حکومەتا عیراقێ نەچار بوو دگەل بارزانی ل سەر ڕێککەفتنا ئۆتۆنۆمیێ بۆ کوردان ل سالا ١٩٧٠ ڕێک بکەڤیت، ئەوا کو گەلەک نەکێشای ژبەر کو سەرکردایەتیا حزبا بەعس ل سالا ١٩٧٤ ل ڕێککەفتنا ئۆتۆنۆمیێ ڤەگەریای و ڕێککەفتنەک دگەل شاهێ ئیرانێ ئیمزا کر کو ل گۆرەی وێ عیراقێ دەست ژ شەتولعەرەب و داخوازکرنا ئەهوازێ بەرددا بەرامبەر ڕاوەستاندنا پشتەڤانیا سەربازی و لۆجستی یا ئیرانێ بۆ شۆرەشگێرێن کورد. بارزانی ژ لایێ شاهێ ئیرانێ محەمەد ڕەزا پەهلەوی ڤە دهاتە پشتەڤانیکرن، یێ کو ل دویڤ ڤێ ڕێککەفتنێ پشتەڤانیا خۆ بۆ بارزانی بڕی. ڕێککەفتنا جەزائیرێ یا کو دناڤبەرا ئیران و عیراقێ دا ب دەستپێشخەریەکا ئەمریکی-جەزائیری هاتە ئیمزاکرن، وەزیرێ دەرڤە یێ جەزائیرێ عەبدولعەزیز بوتەفلیقە سەرپەرشتیا وێ دکر. پشتی هنگێ بارزانی بەرەڤ ئەمریکا چوو و ل سالا ١٩٧٩ ل نەخۆشخانا جۆرج واشنتن ژ ئەگەرێ نەخۆشیەکا گران وەغەر کر و دچیتە بەر دلوڤانیا خودێ ،

پێکولا کوشتنا مەلا مستەفا بارزانی :

 ل رۆژا چارشەمبی، ٢٩ێ ئەیلۆنا سالا ١٩٧١ێ، مەلا مستەفا بارزانی تووشی هەولا کوشتنێ بوو، دەمێ شاندەکا حکومەتا عیراقێ ب دوو ترۆمبێلان ب سەرۆکاتیا عەبدولجەبار ئەلئەعزەمی گەهشتیە بارەگایێ بارزانی ل حاجى عمران ل نێزیک سنۆرێ عیراق و ئیرانێ دا کو چاڤپێکەفتنێ دگەلدا بکەن. کۆمبوون دناڤبەرا بارزانی و شاندێ حکومەتێ دا ل دەمژمێر ٤:٤٥ دەستپێکر و ل دەمژمێر پێنجی ئێڤاری، تەقین د ژۆرا کۆمبوونێ دا چێبوو. ژبەر پەیوەندیا ئەعزەمی ب بارزانی ڤە و ژبەر نێزیکبوونا دناڤبەرا بزاڤا کوردی و حکومەتا عیراقێ دا، ڕێکارێن پشکنینا شاندێ حکومەتا عیراقێ گەلەک ب وردی نەهاتنە کرن. ژ ئەگەرێ وێ تەقینێ، سێ ئەندامێن شاندێ حکومەتێ هاتنە کوشتن، زێدەباری وی کەسێ چایێ پێشکێشی مێهڤانان دکر کو ناڤێ وی مەحموود شەریف نزاری بوو. و دەمێ بارزانی ژ ژۆرا جڤینێ دەرکەفتی، ئەوا تەقین تێدا چێبووی، ئێک ژ شوفێرێن وان ترۆمبێلێن شاندێ حکومەتێ ڤەگوهاستی، نارنجۆکەک هاڤێتە بارزانی، و بوویە ئەگەرێ برینداربوونا بارزانی ب برینەکا سڤک، و دکتۆر مەحموود عوسمانی چارەسەر کر، (ئەو پارچا ل بارزانی کەفتی پشتی چەند ڕۆژان هاتە دەرێخستن). پاسەوانێن بارزانی ئەو شوفێر کوشت یێ نارنجۆک هاڤێتی. لێ شوفێرێ ترۆمبێلا دووێ یا شاندێ حوکمەتا عیراقێ ڤەگوهاستی، بەرگری کر و ڕەڤی بۆ ئێک ژ ئاڤاهیێن نێزیک و ئێک ژ ئەندامێن شاندێ حکومەتێ ل دویڤ چوو، و پشتی شەرەدەڤەک د ناڤبەرا هەردوو لایەنان دا بۆ دەما دەهـ خولەکان ڤەکێشای، ل دەمژمێر 5:25 خولەک، شوفێر و ئەندامێ شاندێ حکومەتا عیراقێ هەردوو هاتنە کوشتن.

پەیوەندیا مەلا مستەفایێ بارزانی پشتی عبدالکریم قاسمی :

 پشتی شۆڕەشا 14ی تەمموزا 1958ێ، حکومەتا عیراقێ ب سەرۆکاتیا عەبدولکەریم قاسمى بڕیارا لێبۆرینێ بۆ هەمی لایەنگرێن بارزانی دەرکر، ئەوێن د سەردەمێ پاشایەتیێ دا پشکداری د شۆڕەشان دا کری.

ل ڕۆژا 5ی تشرینا ئێکێ/ئۆکتۆبەرا هەمان سال، بارزانی ژ ئێکەتیا سۆڤیەتێ زڤڕیڤە عیراقێ. حکومەتا عیراقێ مالا سەرۆک وەزیرێن بەرێ یێ عیراقێ د سەردەمێ پاشایەتیێ دا، نووری سەعیدی، ل تاخێ سالحیێ ل پایتەخت بەغدا، بۆ ئاکنجیبوونا بارزانی تەرخان کر، هەروەسا کۆژمێ 500 دینارێن عیراقی وەک مووچێ هەیڤانە بۆ بارزانی تەرخان کر.

ل ڕۆژا 9ی شوبات/فێبرایەرا سالا 1960ێ، مۆلەت ب پارتا دیموکراتا کوردستانێ هاتە دان. پەیوەندیا عەبدولکەریم قاسمى دگەل بارزانی د دەستپێکێ دا بهێز و باش بوو، لێ ژبەر هندەک ئەگەر و بارودۆخان، پەیوەندیا هەردو لایەنان کێم کێم لاواز بوو، و ژ گرنگترین ئەگەران ئەڤە بوون:

 ل نیڤا دووێ ژ سالا 1960، ڕۆژناما خەبات یا زمانحالێ پارتی دیموکراتی کوردستان، کەمپینەکا ڕاگەهاندنێ بەلاڤکر کو داخوازا بجهئینانا دیموکراسیەتێ ل عیراقێ و دانانا مافێن نەتەوەیی بۆ گەلێ کورد دکر.

ل دوماهییا هەیڤا نۆڤەمبەر/چریا دووێ یا سالا 1960، قاسمى ژ وەزیرێ کار و ئاڤەدانکرنێ عەونی یوسف خواست کو بارزانی ژ سەرۆکاتیا پارتی دیموکراتی کوردستان دویربێخیت ب بەهانەیا کو بارزانی سەرۆک عەشیرەتە و بۆ سەرۆکاتیا پارتی نا بیت، لێ مەکتەبا سیاسی یا پارتی دیموکراتی کوردستان داخوازا قاسمى ڕەتکر.

پشتی زڤڕینا بارزانی ژ سەرەدانا وى بۆ ئێکەتیا سۆڤیێتێ ل هەیڤا کانوونا دووێ/چلە یا سالا 1961، بارزانی ل هەیڤا شوباتێ، ئانکو هەیڤەکێ پشتی زڤڕینا خۆ بۆ عیراقێ، دیتنەک لگەل عەبدولکەریم قاسمى کر. قاسمى وەکى بەرێ ب گەرمى پێشوازی ل بارزانی نەکـر، ئەوێ هەول دای دلـسۆزیا خۆ بۆ حکومەتا عیراقێ یا ب سەرۆکاتیا قاسمى نوو بکەت. پشتی ڤێ دیتنێ، بارزانی هەست پێکر کو کەشوهەوا بەغدا بۆ مانەڤا وى گونجای نینە ژ ترسا گرتنێ یان ڕێکخستنا هەولەکا تیرۆرکرنێ. لەوا بارزانی بریار دا بەغدا بجهـ بهێلیت و بزڤڕیتە کوردستانێ ل هەیڤا ئادار/مارس یا هەمان سال.

 ل رۆژا ٢٢ی ئادارا سالا ١٩٦١ێ، حاکمێ سەربازیێ گشتی ل بەغدا فەرمانەکا گرتنا ئەندامێ پارتا دیموکراتا کوردستانێ جەلال تالەبانی دەرکر. ئەڤێ چەندە ژی بوو ئەگەرێ راوەستاندنا دەرکرنا رۆژنامە و گوڤارێن کوردی یێن کو ل بەغدا ب شێوەیەکێ ئاشکرا پشتی ڤێ روودانێ دەرکەفتین.

ژ گوتنێن مەلا مستەفایێ بارزانی :

"قوتابی سەرێ رومێ نە د هەمی شورەش و راپەرینا دا"

"ئەگەر حەژێکرنا وەلاتی تاوان بیت ، ئەز مەزنترین تاوان بارم"

نڤیسین : رێباز فیصل