معاویەیێ کورێ ئەبو سوفیانی

 

معاویەیێ کوڕێ ئەبو سوفیانی

دەرگەهـ: ناساندن

حەزرەتێ معاویەیێ کوڕێ ئەبو سوفیانی (خودێ ژێ رازیبیت) کەسایەتییەکێ دیار و کاریگەر بوو د مێژوویا ئیسلامێ دا، ب تایبەتی د قۆناغا دەسپێکا دەولەتا ئەمەوی. وی رۆلەکێ سەرەکی هەبوو د دامەزراندنا وێ دەولەتێ دا، و دەمێ خەلافەتا وی ئیتر سیستەمێ خەلافەتێ ژ شێوازێ هەلبژارتنێ بۆ میراتیێ گوهۆڕی. ژیانا وی و کاروبارێن وی یێن سیاسی گەلەک جاران جهێ گۆتوبێژ و راڤەیێن جودا جودا بوونە، چونکی وی دەمەکی حوکمرانی کریە کو پڕ بوو ژ روودان و گوهۆڕینێن مەزن.

بەشێ ئێکێ: ژیانا وی یا دەستپێکێ و ئیسلامبوونا وی

معاویە کوڕێ ئەبو سوفیانی یێ کو ژ رێبەرێن قورەیشیان بوو ل مەککەهـ، و هیندەک سەرکردە بوو د شەرێ دژی موسلمانان دا بەری فەتحا مەککەهێ. دایکا وی ژی هند ب ناڤودەنگ بوو، هند ب وێریبوونا خوە یا د شەران دا دژی موسلمانان. لێ، پشتی فەتحا مەککەهێ ل سالا 8 کۆچی، ئەبو سۆفیان و کورێ وی معاویە ب ئاشکرایی ئیسلام قبول کر. هیندەک مێژوونڤیس دبێژن کو ئیسلامبوونا معاویەی ل مەککەهێ و بەریا وێ بوو، لێ ئەوا فەرمی ئاشکرا کر ل دەمێ فەتحێ.

ئیسلامبوونا معاویەی و خێزانا وی گەلەک گرنگ بوو بۆ هێزداربوونا ئیسلامێ ل مەککەهێ، چونکی ئەبو سوفیان ژ مەزنترین و دەولەمەندترین کەسایەتیێن قورەیشیان بوو. معاویە ژ وان کەسان بوو یێن "تالیق" یێن کو ب دەستپاکی یا پێغەمبەری (سلاڤ لێ بن) لێ بهورین. وی دەمێ ئیسلام ئینای، ژ نێزیک خزمەتا پێغەمبەری (سلاڤ لێ بن) کر و دبێژن ژ وان کەسان بوو یێن نڤیسینێن وەحیێ نڤیسین. ئەڤ چەندە شانازیەکا مەزنە بۆ وی، چونکی نیشا ددەت کو پێغەمبەری (سلاڤ لێ بن) باوەری پێ هەبوو.

بەشێ دووێ: دەستپێکا کارێ وی یێ سیاسی و بونە والیێ شامێ

ل دەمێ خەلافەتا حەزرەتێ ئەبو بەکری (خودێ ژێ رازیبیت)، معاویە بەشداری د شەرێن ریددەهێ دا کر، ئەو شەرێن موسلمانان دژی وان عەرەبان کر کو پشتی وەغەرا پێغەمبەری (سلاڤ لێ بن) ژ ئیسلامێ زڤرین و زەکات نەدا. دڤان شەران دا، معاویە شایێنگیا خوە یا سەربازی و رێبەرایەتیێ نیشا دا.

ل دەمێ خەلافەتا حەزرەتێ عومەری کوڕێ خەتتابی (خودێ ژێ رازیبیت)، معاویە رۆلەکێ مەزنتر و گرنگتر وەرگرت. حەزرەتێ عومەر کەسەکێ زیرەک بوو د هەلبژارتنا کەسان بۆ پۆستێن بلندی دا. وی دیت کو معاویە خودان شیانێن رێبەرایەتیێ و رێکخستنێ یە، ب تایبەتی ژبەر کو وی شیانێن ب باشی گەفدانێ و مامەلەکرنێ دگەل خەلکی هەبوو. ژبەر ڤێ چەندێ، حەزرەتێ عومەری وی کرە والیێ ئوردنێ و پشتی هندەک دەمی کرە والیێ هەموو شامێ. شام ل وی دەمی ناوچەیەکا ستراتیژی و گرنگ بوو، و پێدڤی ب والییەکێ بهێز و شیانمەند بوو کو بشێت رێڤەبەریا وێ بکەت و سنوورێن وێ بپارێزیت.

معاویەی ب رێکا دەولەمەندی و سەرمایێ خوە یێ زۆر شیا ئارتێشەکا بهێز و دلسۆز ژ خەلکێ شامێ پێک بینیت. خەلکێ شامێ گەلەک حەز ژ وی دکر، و وی ژی گەلەک باش دگەل خەلکێ شامێ مامەلە دکر و رێز ل وان دگرت. وی باش زانی چەوا دلێن وان بدەستخۆڤە بینیت، و ئەڤ چەندە بوو ئەگەرێ وێ چەندێ کو پشتی هندەک دەمەکی شام ببیتە بناڤ و دەنگترین و هێزدارترین ناوچە د دەولەتا ئیسلامی دا.

بەشێ سێیێ: دەمێ خەلافەتا حەزرەتێ عوسمانی و سەرکەفتنێن وی یێن سەربازی

ل دەمێ خەلافەتا حەزرەتێ عوسمانی کوڕێ عەففانی (خودێ ژێ رازیبیت)، معاویە هەر والیێ شامێ مایە. حەزرەتێ عوسمان گەلەک باوەری ب معاویەی هەبوو، و وی گەلەک دەستهەلات دا وی . دڤێ قۆناغێ دا، معاویەی دەست ب پەرەپێدانا هێزەکا دەریایی یا ئیسلامی کر. ئەڤە کارەکێ گەلەک مەزن بوو، چونکی موسلمانان بەری نوکە هێزەکا دەریایی یا باش نەبوو. ب رێکا ڤێ هێزێ، معاویەی شیا هێرشێ ببتە سەر دوورگەها قوبرسێ و چەندین سەرکەفتنێن دەریایی یێن دی بدەستڤە بینیت، و ئەڤ چەندە گەلەک گرنگ بوو بۆ پاراستنا سنوورێن دەولەتا ئیسلامی ژ ئالیێ دەریایی ڤە.

لێ، د دەمێ خەلافەتا حەزرەتێ عوسمانی دا، هیندەک ئاریشە و فیتنە دەستپێکرن کو د ئەنجامێ دا حەزرەتێ عوسمان هاتە شەهیدکرن. معاویەی گەلەک خەم ژ ڤێ روودانێ خوار، و وی ژی گەلەک رەخنە ل وان کەسان گرت یێن بەشدار بوون د کوشتنا حەزرەتێ عوسمانی دا.

بەشێ چارێ: فیتنا مەزن و شەرێ دژی حەزرەتێ عەلی

پشتی کوشتنا حەزرەتێ عوسمانی، حەزرەتێ عەلی کوڕێ ئەبو تالیبی (خودێ ژێ رازیبیت) ب وەک خەلیفە هاتە هەلبژارتن. لێ، معاویەی رەت کر کو بەیعەتێ ب حەزرەتێ عەلی بدەت، ژبەر کو وی داخوازا تۆلڤەکرنێ بۆ خوونا حەزرەتێ عوسمانی دکر. وی گۆت: "هەتا کوژەکێن عوسمان نەهێنە سزادان، ئەز بەیعەتێ ب خەلیفەکی نادەم." ئەڤە بوو ئەگەرێ دەستپێکرنا فیتنا مەزن د مێژوویا ئیسلامێ دا.

شەرێن ناڤخۆیی د ناڤبەرا حەزرەتێ عەلی و معاویەی دا دەستپێکرن. ژوان شەران یێ هەرە مەزن شەرێ سففین بوو ل سالا 37 کۆچی، یێ کو گەلەک موسلمان تێدا هاتنە کوشتن. د ئەنجامێ ڤی شەری دا، ناڤبەری (حەکەم) کر و ئەڤ چەندە ژی بوو ئەگەرێ گۆڕانکاریێن مەزن. د ئەنجامێ دا، حەزرەتێ عەلی گەلەک پشتەڤان ژ دەستدان، ب تایبەتی ژبەر دەرکەفتنا خەواریجان.

پشتی شەهیدکرنا حەزرەتێ عەلی ل سالا 40 کۆچی، حەزرەتێ حەسەن کوڕێ عەلی (خودێ ژێ رازیبیت) بوو خەلیفە. لێ حەزرەتێ حەسەن ژبەر پاراستنا ئێکگرتنا موسلمانان و ژبۆ نەهێلانا شەرێن ناڤخۆیی، بەیعەت دا معاویەی. ئەڤ سالە ب "سالا یەکگرتنێ" (عام الجماعة) هاتە نیاسین، چونکی تێدا موسلمان پشتی هندەک شەر و ئاریشەیان ل سەر خەلیفەکی کۆمبوون. ب ڤێ چەندێ، معاویە ب فەرمی بوو خەلیفێ موسلمانان و دەولەتا ئەمەوی هاتە دامەزراندن.

بەشێ پێنجێ: دەمێ خەلافەتا معاویەی و دەولەتا ئەمەوی

معاویەی ب سیستەمەکێ جودا ژ یێ خەلیفەیێن راشیدین حوکم کر. وی سیستەمێ خەلافەتێ گوهۆڕی بۆ سیستەمێ میراتیێ، کو پشتی وی، کورێ وی یەزید ببیتە خەلیفە. ئەڤ چەندە بوو ئەگەرێ رەخنەیێن مەزن ژ ئالیێ هیندەک زانایان و موسلمانان ڤە، چونکی ژ پرنسیپێن خەلافەتێ نەبوو.

لێ، معاویەی ژ ئالیێ ئیداری ڤە گەلەک باش بوو. وی دەولەتا ئیسلامی یا مەزن رێکخست و بنیاتێن دەولەتەکا مۆدێرن دانا. وی دیوانێن نوی چێکرن و کارگێرییا دەولەتێ پەرەپێدا. ژ گرنگترین کارێن وی یێن ئیداری ئەڤەبوون:

1. دامەزراندنا "دیوان الخاتم": ئەڤ دیوانە بۆ پاراستنا نامە و فەرمانێن خەلیفەی بوو، دا کو نەهێنە گوهۆڕین.

2. دامەزراندنا "دیوان البرید": سیستەمەکێ پووستەیی بوو بۆ ڤەگوهاستنا نامەیان و دەنگ و باسێن ناڤا دەولەتێ.

3. پەرەپێدانا سیستەمێ جاسووسیێ (الحاجب): معاویەی سیستمەکێ بهێزێ جاسوسیێ و زانیاریان دامەزراند دا کو باش دەنگ و باسێن خەلکی و ناوچەیان بزانێت و ب شێوەیەکێ باش دەولەتێ ب رێڤە ببەت.

4. پێشڤەبرنا لەشکەری: وی ئارتێشەکا بهێز و رێکخستی هەبوو و هێرشێن ئیسلامی بۆ دەڤەرێن نوی بەردەوام کرن. شەرێن وی دژی ئیمپراتوریا بیزەنتی گەلەک ژی ب سەرکەفتن بوون. وی چەندین جاران هێرش برنە سەر قوستەنتینیە (پایتەختێ بیزەنتی)، لێ نەشیا وێ بگرێت.

5. سەقامگیری و ئاسایش: د دەمێ حوکمێ وی دا، دەولەتا ئیسلامی سەقامگیر بوو و ئاسایش گەریابوو. وی باش دزانی چەوا ئاریشەیان چارەسەر بکەت ب رێکا دانوستاندن و بێی شەر.

سیاسەتا معاویەی:

سیاسەتا معاویەی ل سەر هندەک بنەمایان بوو:

• حیلم و دانا: وی گەلەک جار ب حیلم و دانا دگەل نەحەزان و ئاریشەیان مامەلە دکر. گۆتارەکا وی یا ناڤودەنگ هەیە کو دبێژیت: "ئەز هەلوەستەکێ ژ موویان د ناڤبەرا خۆ و خەلکی دا نادانم. ئەگەر ئەوان راکێشیت، ئەز دێ رەخەمی، و ئەگەر ئەز راکێشم، ئەز دێ رەخینم." ئەڤە نیشا ددەت کو وی باش دزانی چەوا دلێن خەلکی بدەستخۆڤە بینیت.

• دەولەمەندی و بەخشین: وی گەلەک مال و سامان د دانا خەلکی و رێبەرێن عەرەبان دا بکار دئینان دا کو دلێن وان ل سەر خۆ کۆم بکەت و وان ل دۆر خۆ راگریت.

• سەربازی و هێز: ل جهێن کو پێدڤی بوو، وی هێز و لەشکری بکار دئینان بۆ پاراستنا دەولەتێ و بەرفرەهکرنا سنۆرێن وێ.

ئەنجام:

معاویە کوڕێ ئەبو سوفیانی پتر ژ 19 سالان (ژ سالا 41 کۆچی هەتا 60 کۆچی) حوکمرانی کر. وی دەولەتا ئیسلامی ژ ناڤ شەرێن ناڤخۆیی رزگار کر و ئارامی و سەقامگیری د ناڤا وێ دا چێک کر. وی بناڤێ "مەلک" (پادشا) حوکم کر، و هەرچەندە سیستەمێ خەلافەتێ گوهۆڕی بۆ میراتیێ، لێ وی دەولەتەکا مەزن و بهێز دامەزراند کو بۆ دەمەکێ درێژ بەردەوام بوو.

مرنا معاویەی ل سالا 60 کۆچی بوو، و پشتی وی کورێ وی یەزیدێ ئێکێ بوو خەلیفە. ژیانا معاویەی و کارێن وی ژ گرنگترین بەشێن مێژوویا ئیسلامێ نە، و لێکولین ل سەر وان هێشتا بەردەوامە. وی کەسایەتییەکا ژ هەژی و سەرکردەیەکێ زیرەک بوو، و دەمێ وی دەمەکێ زێرین بوو د مێژوویا ئیسلامێ دا، هەرچەندە هیندەک ژی رەخنە ل هیندەک کارێن وی هەنە.

پەیڤێن دوماهیێ:

معاویەیێ کوڕێ ئەبو سوفیانی بێ گومان یەک ژ مەزنترین سەرکردێن سیاسی و سەربازی بوو د مێژوویا ئیسلامێ دا. وی دەستپێکەرێ دەولەتا ئەمەوی بوو و دەمەکێ گەلەک گرنگ و سەقامگیر بۆ موسلمانان چێکر. شایستەیی و زیرەکیا وی د رێڤەبرنێ و سیاسەتێ دا، دگەل وێریبوونا وی یا سەربازی، ئەگەر بوون کو دەولەتا ئیسلامی بهێزتر بیت و بەرفرەهتر بێت.

رێباز فیصل