احمد بن حنبل

 

ئەحمەدێ کورێ حەنبەلی:

پێشەکی:

ئیمام ئەحمەد بن حەنبەل، خودێ ژێ ڕازی بیت، ناڤەکێ گەلەکێ بناڤودەنگە د دیرۆکا ئیسلامێ دا، ب تایبەتی د زانستێ فقهێ و حەدیسێ دا. وەک ئێک ژ ئیمامێن مەزن یێن سوننە و جەماعەتێ دهێتە نیاسین و مەزهەبێ حەنبەلی یێ فقهی ژ ناڤێ وی هاتیە گرتن. ژیانا وی تژی بوو ژ زانست و خزمەتکرنا ئاینێ خودێ، و گەلەک ئازار و کوێرەزاتی د ڕێیا ڤێ خزمەتێ دا دیتن، ب تایبەتی د سەردەمێ فیتنا خەلقی قورئانێ دا. د ڤی ڕاپۆرتی دا، ئەم دێ بەحسا ژیانا ڤی زانایێ مەزن و کاریگەرییا وی ل سەر جیهانا ئیسلامێ کەین.

ناڤ و نەژاد و ژدایکبوون:

ئەبو عبدالله ئەحمەد بن محەمەد بن حەنبەل بن هیلال بن ئەسەد ئەش-شەیبانی ئەل-مەروەزی ئەل-بەغدادی. نەژادێ وی دگەهیتە عەرەبێن عەدنانی ژ قەبیلەیا بەنی شەیبان، کو قەبیلەیەکا بناڤودەنگ بوو ب دلێری و تێگەهشتن و ژیریێ.
ژدایکبوونا وی ل سالا 164 کۆچی ل بەغدا بوو، و گەلەک ژ دیرۆکناس و زانایان دبێژن کو ئەو ل مەرو ژدایکبوویە و پا ل بەغدا هاتیە، بەلێ یا گەلەکتر و دروستتر ئەوە کو ئەو ل بەغدا ژدایکبوویە.

پەروەردە و زانستخوازبوون:

ئیمام ئەحمەد د زاروکینیێ دا بابێ خۆ ژ دەست دا و د بن دەستێ دایکێ خۆدا مەزن بوو، کو ئافرەتەکا خودان عەقل و دیندار بوو. ژ تەمەنەکێ بچووک دەست ب خواندنا قورئانێ و زانستێ شەرعی کر. بەغدا د وێ دەمێ دا ناڤەندەکا مەزن یا زانستی بوو، و گەلەک زانایێن مەزن تێدا هەبوون.
ئیمام ئەحمەد حەزەکا مەزن بۆ فێربوونا حەدیسێ هەبوو. ژ تەمەنێ 16 سالیێ دەست ب گوهداریکرنا حەدیسان کر ژ مامۆستایێن بەغدایێ، و پشتی وێ چەندێ دەست ب گەریانێ کر بۆ وەرگرتنا حەدیسان ژ زانایێن دی یێن موسلمانان ل باژێرێن جودا جودا وەک کووفە، بەسرە، مەککە، مەدینە، یەمەن و شامێ.

مامۆستایێن وی:

ئیمام ئەحمەد ژ گەلەک زانایێن مەزن یێن دەمێ خۆ حەدیس و زانست وەرگرتینە، ژوانا:

1. ئیمام شافعی: کو ئێک ژ مامۆستایێن وی یێن سەرەکی بوو د زانستێ فقهێ و اصول الفقهێ دا. ئیمام ئەحمەد گەلەک ڕێز ل ئیمام شافعی دگرت و گۆتیە: "هەر دەمێ من ئیمام شافعی دیتبا، من هزر دکر کو ئەو ژ مەلایەکێ دی گەلەک جودا و بێ وێنەیە."

2. سوفیان بن عویەینە: ژ زانایێن حەدیسێ یێن مەزن بوو ل مەککە.

3. وَکیع بن جەراح: ئیمامەکێ حەدیسێ بوو.

4. یحیی بن سەعید ئەل-قەتتان: ژ مەزنترین مامۆستایێن حەدیسێ بوو.

5. عەبدولرەحمان بن مەهدی: ژ زانایێن گرنگ بوو د زانستێ حەدیسێ دا.

خوێندکارێن وی:

ئیمام ئەحمەد گەلەک خوێندکارێن وی هەبوون یێن ژێ زانست وەرگرتینە و پاشان بووینە زانایێن مەزن، ژوانا:

1. کورێن وی: عبدالله و ساڵح.

2. بوخاری و موسلیم: کو ژ مەزنترین زانایێن حەدیسێ نە و هەردوکا ژ وی حەدیس گوهدارینە و د کتێبێن خۆ دا لێ ڤەگوهاستینە.

3. ئەبو داود و ترمزی و نەسائی: کو ژ زانایێن گەورە یێن حەدیسێ نە و سێ ژ حەدیسێن شەش کتێبان پێک دئینن.

4. و گەلەکێن دی ژ زانایێن دەمێ خۆ و یێن پشتی وی.

سیفەت و ڕەوشتێن وی:

ئیمام ئەحمەد ب گەلەک ڕەوشت و سیفەتێن جوان بناڤودەنگ بوو، ژوانا:

1. پارێزگاری و دینداری: ئەو گەلەک پارێزگار و دیندار بوو، و قەت خو ل بەر دەستهەڵاتداران شۆر نەدکر، و هەردەم ڕاستگۆ بوو د ئاخفتن و کارێن خۆدا.

2. زوهد : ئەو گەلەک زاهید بوو د ژیانا خۆ دا، و قەت خەلکێ حەز ژ مال و سامانێ دونیایێ نەدکر، و ب ژیانا خۆ یا سادە و ب دوور ژ گەلەک خێر و خۆشیان دژیا.

3. ڕێزگرتن ل زانایان: وی گەلەک ڕێز ل مامۆستایێن خۆ و زانایێن دی دگرت، و هەردەم ب باشی بەحسا وان دکر.

4. سەبر و بێهنفرەهی: ئەو گەلەک سەبرهەڵگر بوو ب تایبەتی د دەمێ فیتنا خەلقی قورئانێ دا، کو گەلەک ئازار دیتن و بێهنفرەهییا وی بوو ئەگەرێ سەرکەفتنا وی.

5. تەوازوع و بێمنەتی: هەرچەندە ئەو ئیمامەکێ گەلەکێ مەزن بوو و خەلکەکێ گەلەک ل دەور و بەر وی کۆم دبوون، بەلێ ئەو گەلەک ب تەوازوع بوو و قەت خۆ مەزن نەدکر ل سەر کەسێ.

فیتنا خەلقی قورئانێ:

ئێک ژ قۆناغێن گەلەک سەخت و دژوار د ژیانا ئیمام ئەحمەد دا، فیتنا خەلقی قورئانێ بوو. د وێ دەمێ دا (سەردەمێ خەلیفەیێن عەباسی مەئمون، موعتەسەم و واسیق)، هەندەک ژ زانایێن موعتەزیلە ب وێ باوەرێ بوون کو قورئان دروستکری (مەخلوق)ە، نە گۆتن و کەلامێ خودێ یە. وان گەلەک فشار ل سەر زانایان دکرن دا کو ب وێ باوەرێ باوەر بینن.
ئیمام ئەحمەد ب توندی دژی ڤێ باوەرێ ڕاوەستا، و ب وێ باوەرێ بوو کو قورئان کەلامێ خودێ یە و ناهێتە گۆتن کو مەخلوقە. ژ بەر ڤێ هەڵوێستێ، وی گەلەک سزادان و ئازار دیتن، حەتا کو چەندین جاران هاتە گرتن و لێدان، و بۆ ماوەیەکێ درێژ ل زیندانێ مایە.
سەبر و بێهنفرەهییا وی ل بەرامبەر ڤان ئازاران، نموونەیەکا گەلەکێ مەزن بوو بۆ موسلمانان. وی ژیان و مرنا خۆ د ڕێیا پاراستنا سەننەتێ و ڕاستیێ دا دانابوو. د ئەنجام دا، خودێ وی سەرخست و باوەریا وی زال بوو، و خەلیفە موتووەککل، یێ پشتی وان هات، دەست ژ وێ فیتنێ بەردانا.
`

بەرهەمێن وی:

ئیمام ئەحمەد گەلەک بەرهەمێن زانستی ل پاش خۆ هێلاینە، کو گرنگترین وان ئەڤەنە:

1. موسنەد ئەحمەد: گەورەترین و بناڤودەنگترین کتێبا وی یە. ڤێ کتێبێ پتر ژ 27 هزار حەدیسان ل خۆ گرتینە، و ب شێوازەکێ جودا ڕێکخستیە، کو حەدیسێن هەر سەحابەیەکێ ب ئێکڤە کۆمکریە. ئیمام ئەحمەد پتر ژ 40 ساڵان ژیانا خۆ بۆ ڤێ کتێبێ تەرخان کر.

2. کتێبا "الزهد": کتێبەکە بەحسا ژیانا زاهید و پارێزگاران دکەت و تێدا گەلەک ئاخفتن و بەحس ل سەر ژیانا ڤێ دونیایێ و ژیانا قیامەتێ هەنە.

3. کتێبا "الرد علی الزنادقە والجەهمیە": د ڤێ کتێبێ دا بەرسڤا گروپێ جەهمیە دایە کو باوەریەکا خراب بۆ خودێ هەبوو و گۆتنێن خراب دگۆتن.

4. کتێبا "الفرائض": بەحسا مێراتێ (فەرائیزێ) دکەت.

مەزهەبێ حەنبەلی:

مەزهەبێ حەنبەلی ئێک ژ چوار مەزهەبێن فقهی یێن سوننە و جەماعەتێ یێن بناڤودەنگە، کو ل سەر بنەما و ڕێبازا ئیمام ئەحمەد هاتیە ئاڤاکرن. بنەمایێت ڤی مەزهەبی ب گشتی ئەڤەنە:

1. قورئان و سەننەت: ئەڤە دو سەرچاوەیێن سەرەکی و گرنگن ل دەف مەزهەبێ حەنبەلی.

2. فەتوایێن سەحابەیان: گەلەک گرنگی ددەتە گۆتن و فەتوایێن سەحابەیێن پێغەمبەری.

3. ئیجماع (کۆمبوونا زانایان): ئەگەر زانا ل سەر بریارەکێ کۆمببوون، ئەڤە دەستوورەکێ گەلەک گرنگە.

4. قیاس: ئەگەر بوارێن دی نەبوون، پاشان ب قیاسێ بڕیار ل سەر بوارێن نەدیار دهێنەدان.

مەزهەبێ حەنبەلی ل گەلەک وەلاتێن ئیسلامی یێ بەڵاڤبووییە، ب تایبەتی ل نیمچەدوورگەیا عەرەبی (سعوودیە) و هندەک ژ وەلاتێن دی.

دۆماهی:

ئیمام ئەحمەد بن حەنبەل ژیانا خۆ ب خۆپارێزی و زانست و خزمەتکرنا ئیسلامێ تەرخان کر. ئەو نموونەیەکا بلند بوو بۆ موسلمانان د سەبر و قایمبوونێ و پاراستنا سەننەتێ و ڕاستیێ دا. میراتێ وی یێ زانستی یێ مەزن و کاریگەرییا وی ل سەر جیهانا ئیسلامی  و هەتا نوکەژی زانستێ وی جهێ خو هەیە . خودێ ژوی رازیبیت ل سەر خزمەتا وی بۆ ئیسلامێ و موسلمانان.

رێباز فيصل

`