دەسپێکا نڤیسینێ
نڤیسین
مەزنترین ڤەدیتن و داهێنان د (چەرخێ هاوشێوە ب مێژویێ) چێبوی ئەو ژی دانانا رێکەکێ بو تومارکرنێ ئانکو دیاربونا نڤیسینێ بو ئێکەم جار د مێژویا شارستانیەتێ دا. ئانکو نڤیسین دهێته هەژمارتن ژ گرنگترین دهاێنانا شارستانی یە مروڤێ کەڤن ئەنجام دای، و ل سەرێ بەلگێن مادی دا دهێت بو پێشکەفتنا شارستانیەتی و ئەڤ چەندە بو دانانا بنیاتێ مێژویا تومارکرنا مروڤی دزڤریتەڤە. هه روه سا کاریگەریەکا مەزن لسەر گشت شارستانیەتا مروڤی کریە، و بێی وێ مروڤی شیانێن تومارکرنا زانست و زانینێ و فلکلورێ خو نەدبو و ڤەگوهاستنا وان بو وەچەیێن دویڤدا.
وەلاتێ ناڤبەرا هەردوو رویباران(میزوپوتامیا) - باژێرێ ئاوروک، به ری هەر دەڤەرەکا جیهانێ هاتیه نیاسین ب بنیاتێ تومارکرنێ و ڤەدگەریتەڤە بو سالا 3600ب.ز . بەلێ دیاربونا تابلویێن تەقنێ مێژویا وان ڤەدگەریتەڤە بو مێژویا دەوروبەرێن سالا 3200 ب.ز .
و یا درست ئەوە نڤیسین ب رامانا خو یا دەسپێکی یێ کو ئیشارەت ب هێمایێن وێنەکری دەربرینێ ژ هزرێ دەت، ده ستپێکر ب نیشانێن شوین تبل و نینوکان یان مسماری یان ژی لەڤەنی لسەر تەقنا نەرم بو زەخرەفەکرنا وێ یان دەست نیشانکرنا وێ پشتی هاتیە ئامادەکرن، نڤیسن ژی رێزا وێنەکێشان و پەیکەرسازیێ دهێت، و دبیت د دەسپێکا خودا هونەرەکێ تەقنێ بیت، و لدویڤدا پێشکەفت بو نڤیسینا میخێ میسماری ل وەلاتێ ناڤبەرا هەردوو رویبارا و نڤیسینا هیروگروفی ل وەلاتێ میسرێ.
ل ئێک ژ پەرستگەھ ئاوروک پتر ژ هزار تابلویێن تەقنێ بەلگەنامێن ئابوری ب کەڤنترین جورێن نڤیسینێ و سادەترین شێوێن وێ ئەو ژی نڤیسینا وێنەیی( pictographique) بازنە و نیڤ بازنە بخوڤە دگرتن .... و وێنێن نێزیک ژ کەتواری. ڤەدیتنا نڤیسینێ بویە ئەگەرێ دیاربونا پێدڤیاتیا پەرستگەهان ب رێکخستنا ژمێریاری وداهات و ملکێ خو. و هەژمارا کومەلا ڤان نیشانان د نڤیسینێن کەڤن دا بوینە 2000 هێما کو بویە پالدەرەک بو کورتکرنا وان و گەهشتن ب نڤیسینێ.
ب خوش بەختانەڤە خەلکێ وەلاتێ ناڤبەرا هەردوو ریباران ب حبری نە نفیسیە لسەر کاغەزێن زوی خراب دبن، بەلکو لسەر تەقنا نەرم نڤیسیە و نەخشاندینە کو بویە ئەگەرێ پاراستنا شارستانیەتێ و بەلگەنامێن باورپێکری یێن نڤیسی. و نڤیسەر رادبو ب هشک کرنا تابلویێن تەقنێ پشتی بدوماهی هاتنا وی ژ نڤیسینێ برێکا ئاگری یان لبەر تاڤا روژێ کو بویە ئەگەرێ
پاراستنا وان بشێوەکێ باش.
نڤیسینا هیروگروفی
ل وه لاتێ مسرێ بکاردئینا برێکا پێنوس و حبری و کاغەزا بەردی. بەلێ پا ئێکەم ئەلف و بێ یا تماما زمانی کو بویە بنیاتێ نڤیسینا سەردەم ئو ژی ئەلف و بێیا فینیقیە و کورت کریە بو هەژمارەکا پیتا بو 22 پیتا. بەلێ ئەلفو بێیا عەرەبی، د نڤیسینان دا دیاربویە و هاتیە نیاسین ب " بروتو سينياتيك" چونکی بەرمایکێن وێ ل سینا ڤەدیتینە، پشت بەستن ب وێنێن هیروگروفی کریە و بویە نڤیسینا دەیک بو هه ر نڤیسینەکا دویڤدا دیار بوی یێن عەرەبی چ ل وەلاتێ شامێ یان ل گزیرتا عەرەبی ئەو ژی: معینی و سەبەئی و حەمیری و قتبانی و حەزرمی و سەمودی و دیدانی و حیانی و سەفائی.
و نڤیسین یا پێشکەفتی و گەلەک پێنگاڤا بەرەڤ پێش چویە ل چەرخێن دویڤدا و هەولێن نڤیسینا پەیڤان ده ست پێکریە و چەند رستان یێن ئاسان کو بویە رێکەک بو تومارکرنا کاروبارێن ژیانێ یێن جێواز و تومارێن فه رمی.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە