چاندن و گشتوکال
چاندن :
چاندن ئاماژە ددەتە بیاڤەکێ بەرفرەهـ یێ کارێن بەرهەمئینانا چاندنێ، کو تەیفەکا مەزن ژ پیڤانێن کاری (ڕووبەرێ ئەردی، دەرهاتێن بەرهەمی، هتد...)، پراکتیک و ئاراستەیێن بازرگانی ڤەدگریت. ل ئالیەکێ ڤی تەیفی، جوتیارێن بژیویێ هەنە کو ڕووبەرەکێ بچویک یێ ئەردی ب کەرەستەیێن سنوردار دچینن، و خارنەکێ بەرهەم دئینن کو بتنێ بەسی وی و خێزانا وی بکەت. ل ئالیێ دی یێ ڤی تەیفی چاندنا بازرگانی یا چڕ هەیە، کو چاندنا پیشەسازی ژی ڤەدگریت. ئەڤ چاندنە زەڤیێن مەزن و ژمارەیەکا زۆرا گیانەوەران، کەرەستەیێن زۆر (دەرمانێن قڕکەر، پەین، هتد...)، و ئاستەکێ بلند یێ میکانیکیکرنێ بخۆڤە دگریت. ئەڤ کارە ب گشتی هەول ددەن داهاتێ دارایی یێ هەرە زۆر ژ بەربووم و تەرش و تەوالی بدەستڤەبینن. چاندنا نووژەن ژ ڕێکێن کەڤنار یێن بەرهەمئینانا خارنا مرۆڤان و عەلەفێ گیانەوەران دەرکەفتیە. کاڵایێن دی یێن چاندنێ یێن بەرهەمئینای پێکدهێن ژ گولێن چنینێ، ڕووەکێن خەملێ و ڕووەکێن شەتڵگەهان، دار، پەین، پیستێن کو د پیشەسازیا کاڵایێن پیستی دا دهێنە بکارئینان، کیمیاویێن پیشەسازی (نیشاستە، شەکر، ئیسانول، کحول، پلاستیک)، ڕیس (پەمبوو، هری، قەنەب، کەتان)، سوتەمەنی (میسان ژ بارستەیێ زیندی، سوتەمەنیا زیندەیی) و دەرمانێن یاسایی و نەیاسایی (دەرمانێن بایۆلۆژی، توتن، ترياک، کوکایین، بەنگ). سەدێ بیستێ گهورینێن مەزن د پراکتیکێن چاندنێ دا بخۆڤە دیتن، ب تایبەتی د بیاڤێ کیمیایا چاندنێ دا. کیمیایا چاندنێ بکارئینانا پەینێن کیمیاوی، دەرمانێن مێرویان یێن کیمیاوی (بڕێڤەبرنا ئافەتان ببینە)، دەرمانێن کەڕویان یێن کیمیاوی، پێکهاتا ئاخێ، شلوڤەکرنا بەرهەمێن چاندنێ، و پێدڤیێن خارنێ یێن گیانەوەرێن کێلگەهێ بخۆڤە دگریت. ژ جیهانا ڕۆژئاڤا دەستپێکر، شۆڕەشا کەسک گەلەک ژ ڤان گهورینان بۆ کێلگەهێن دەوروبەرێ جیهانێ بەلاڤکرن، ب ڕێژەیێن جودا یێن سەرکەفتنێ.
ژ گهورینێن نووی د چاندنێ دا:
چاندنا بێ ئاخ، چاندنا رووەکان، لێکدانا رووەکان (تهجین)، چارەسەریا بۆماوەیی (جینی)، چاندنا سەربانان، رێڤەبرنا باشتر یا تێکەلێن ئاخێ، و کۆنترۆلا باشتر یا گیایێن زیانبەخش. ئەندازیاریا بۆماوەیی بەرهەم بۆ مە پەیدا کرینە کو خودان تایبەتمەندیێن باشترن ژ رووەکێن سرۆشتی، وەکو بەرهەمێ زێدەتر و بەرگری دژی نەخۆشیان. تۆڤێن دەستکاریکری زووتر شین دبن، و ئەڤە دشێین وان ل جهێن بەرفرەهتر بچینین. ئەندازیاریا بۆماوەیی یا رووەکان بابەتەکێ ئالۆزە، ب تایبەتی بۆ وان رووەکێن بەرگریێ ل دژی دەرمانێن گیایێن زیانبەخش دکەن. ئەندازیارێن چاندنێ پلانان بۆ ئاڤدان، زێدەئاڤی (زەهکرن)، پاراستن و ئەندازیاریا ساخلەمیێ دروست دکەن، و ئەڤە گەلەک یا گرنگە ل دەڤەرێن هشک کو پێدڤی ب ئاڤدانەکا بەردەوام هەیە، و هەروەسا ل کێلگەهێن مەزن. پاکەتکرن، چارەسەرکرن، و ساخکرنا بەرهەمێن چاندنێ چالاکیێن ب شێوەیەکێ بهێز گرێدایی زانستی نە. رێکێن بەستنا بلەز و هشککرنێ بازاڕ بۆ بەرهەمێن کێلگەهان بەرفرەهـ کرینە.
گیانەوەر، وەک هەسپ، هێستر، گا، حێشتر، ئەلپاکا، لاما، و سەگ، گەلەک جاران دهێنە بکارئینان بۆ چاندنا زەڤیان، چنینا بەرهەمێ چاندنێ، و ڤەگوهاستنا بەرهەمێن کێلگەهان بۆ بازاڕان. ئاژەڵداری رامانا وێ خودانکرن و مەزنکرنا گیانەوەرانە بۆ گۆشتی یان بۆ بدەستڤەئینانا بەرهەمێن گیانەوەری (وەک شیر، هێک، یان هری) لسەر بنەمایەکێ بەردەوام. ئامیران شێواز و بەرهەمێ کێلگەهان ل ڕۆژئاڤا ب ڕادەیەکی مەزن زێدەکرینە. فرۆکە، هەلیکۆپتەر، بارهەلگر و تڕاکتۆر هەمی ل ڕۆژئاڤا د چاندنێ دا دهێنە بکارئینان بۆ تۆڤ وەرکرنێ و کریارێن ڕەشاندنێ بۆ کۆنترۆلکرنا مێش و مووران و نەخۆشیان.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە