هارون رەشید
هـارون رەشیـد :
خـەلیفئ پئنجئ یئ عەباسیا یە ، و ژ ناڤودەنگ ترین و مەزنترین خەلفئن عەباسیا و عەرەبایە ،یئ ل عئراقئ ژیای و دەست هەلاتا کری دناڤبەرا سالا ٧٨٦ هەتا ٨٠٩ز ،
هارون کوری محەمەد کورێ عەبدالله کورێ محەمەد کورێ عەلی کورێ عبدالله عەباس کورێ عبدالمطلب کورێ کورێ هاشم کورێ عبدالمناف ،
ژدایك بویئ سالئ ٧٦٣ ، ناڤئ دایکا وی خەیزەرانا کچا عوتەیە ، ماوئ دەست هەلاتا وی پتر گفتوگو و ئاخفتن یا لسەر هەی ژ خەلیفئن دی یئن عەباسی ، کو دبئژن ژ هەمی خەلیفئن عەباسیا زیرەک تر و جانە مەرگ تر بو و شەر یئن کرین و گرنگی یا دایە زانست و زانایا ، هەر وەکی دبئژن کو کو ژوان خەلیفا بو کو سالەکئ حەج یا کری و سالەکئ شەر ، و یئ ب ناڤ کری ب پئەشەوایئ باوەرداران ،
دەمئ دەست هەلات وەرگرتی :
موسلمانا بەیعە دا هارون رەشیدی ل ١٤ هەیڤا ٩ سالا ٧٨٦ ، پشتی کو برایئ وی موسا هادی چویە بەردلوڤانیا خودێ ، ل وی دەمی دا سنورئن دەولەتا عەباسیا د بەرفرەهـ بوون ، ژ ناڤەراستا ئاسیا هەتا دگەهشتە زەریایا ئەتلەسی ، هەروەسا هەر وی دەمی دا ل بەر دەزەهئ شورەش و ئالوزیا دا بو ، دەولەت پئدڤی سەرکردەکئ زیرەك و شارازە بوو کو ددەست هەلاتا وی دا ئاشتی و ئمناهیئ بو مللەتئ خو پەیدا بکەت و بەلاڤ بکەت ، هارون رەشید بو خودانئ ئەڤی ئەرکئ بزەحمەت کو د سەر دەمئ ویدا دەست هەلات گەلەك بزەحمەت کەفت بوو و دیف چونا کاروبارئن دەولەتئ دناف وان هەمی ئالوزیا دا ب سەناهی نەبوون ،
کارئن وی :
پشتی هارون رەشیدی دەست هەلاتا عەباسیان وەرگزتی چەرخئ زئرین یئ عەباسیا دەست پئ کر ، زانست و زانین پئش کەفت ، هونەر و ئەدەب دەرکەفتن ، خوشی ئمناهی ب سەر دەولەتا ئیسلامی دا هاتن ، هارون رەشیدی دژیئ ٢٥ سالیئ دا دەست هەلات وەرگرگت ، و باژئرئ رەقە کرە پایتەختئ خوو دناڤەبەرا سالئن ٧٩٦ هەتا ٨٠٨ زاینی ،
و بیت الحیکمة ل بەغدا دامەزراند ، ودەهان پەرتووک یئن داناین و ژ هەمی لایئن دونیایئ بو دهاتن ، وب دهان ژور بخوڤە دگرتن ، هندەك ژ وان تایبەت بون ب پەرتووکان ڤە ، هندەکب تایبەت بون ب وانە گوتنا ڤە ، و هندەك ژی بو نڤئسەر و وەرگئرن پەرتوکان بوو ، و ژهەمی لایئن دنیایئ خویندەڤان و فئرخوازان سەرەرەدانا بەغدا دکر بو زانست و زانینئ ، هەروەسا زانایئن مەزن ژی سەردان بو دکر ، و مزگەفتان ژی وان و خولئن زانست و زانینئ ل دهاتنە گوتن ، و بارا پترا قوتابیان سەردانا مزەگەفتا دکر بو پئشکئشکرنا زانستئن هویر و تایبەت مەندیئن ئازادی و گفتگو و دەربرینا کەسایەتی ، کا جاوا باژئری نوژدار و ئەندازیار و کەسئن د پئشەسازیئ دا زیرەك بدەست خوڤە ئینان ، و هارون رەشیدی بخوژی حەز لسەر ئەدەب و فقهە و زانستئ بو ، ناڤودەنگیا هارون رەشیدی هند بەربەلاڤ بوو هەتا ل وەلاتئن هند و چینئ و ئەوروپا نینەرئت خو دهنارتنە دەف هاورون رەشیدی دا کو هەڤالینیا وی بدەست ڤە بینن،
هارون رەشید و بەرمەکی :
هارون رەشیدی گەلەك ژ کاروبارئن خو رادەستی کەسئن بهئز و خودان شیان کربو ، و بتایبەت بەرمەکیا ، وەکی یەحیایئ کورێ خالدی ، هەتا کو ئالوزی کەفتینە دناڤەبەرا هارون ڕەشیدی و بەرمەکیان دا ئینا هارون رەشیدی بەرەمەکی خر سەر دەستە سەر کرن و بتایبەت سەرکئشئ وانا یەحیایئ کورێ خالدی،
هارون رەشیدی شەرکەر :
ناڤودەنگیا هارون رەشیدی بەری خیلافەتئ دزڤریتەڤە بوو شەرئن مەزن دژی رومئ ، و ل دەمئ خیلافەت ژی بدەست ڤە ئینای هەر شەرئن وان دبەردەوام بون ، و ب کئمی هەر سال جارەکئ رویدا ، روم پشتی لئدان و شەکەستئن بدەستئ هارون رەشیدی ئک ل دیف ئک نەچار بوو رئکەفتن و ئاگربەستئ دگەل هارون رەشیدی گرئ بدەت ، ئیرن مەلیکا رومئ رئکەفتن دگەل هارون رەشیدی کر کو بەرامبەر جزیا سالانە بدەتە وی ل سالا ١٨١ مشەختی و رئکەفتن یا بەردەوام بوو هەتا کو نقفوری دەست هەلاتا رومئ وەرگرتی ، ئینا نامەك بو هارون رەشیدی فرئکر و تئدا دابو دیار کرن کو ئاگەربەست و رئکەفتن یا هەلوەشاندی ل سالا ١٨٦ مشەختی ، و دنامئ دا گوت بوو ( ژ نقفوری پاشایئ رومئ بو هارون پاشیئ عەرەبان ، و پشتی هینگی .. فە ئەو خاتینا بەری من جهەکئ خوش دابو تە ، و خو ئخست بوو د حالەکئ نەخوش دا ، پارە بوتە رادکرن کو حەقئ وئ یئ راستی بو ئەو بدەست خو بخو راکەت ، بەلئ ئا ئەو ژ لاوازیا ژنکا و بئ مئشکیا وانایە ، ئەگەر تە نڤئسینا من خاند بو من زڤرینە یئن گەهشتینە تە ژ سامان و پارئن وئ ، و وئ بکە یا ئەم دبئژین و پشکئشیئ تە دکەین ئەگەر نە دئ شیر و مەتال دناڤەبرا مە و هەوە دا بیت )
دەمئ هارون رەشیدی نامە خاندی گەلەك تورە بوو و ل پشتا ناما وی نڤئسی و تئدا گوت ( بسم الله الرحمن الرحیم ، ژ هارون ئەمیرئ باوەرداران بو نقفورێ سەیئ رومئ ، من نڤئسینا تە خاند ئەی کورێ کافرئ ، و بەرسڤ ژی دئ ئەو بیت یا تو دبینی نەیا تو گولئ دبی ، والسلام )
و لسالا ٨٠٣ هارون دگەل لەشکەرێ خو دەرکەفت ب ژمارا ١٣٥ هزار شەرکەران ، هەتا کو گەهشتیە هیرقلی ل باژئرئ قونیا یا ترکی و لئ وئرئ شەرێ نیکوبلوس رویدا کو تئدا نقفور شکەست و نەچار بوو جزیئ بدەتە هارون رەشیدی وەکی مەلیکا بەری وی جزیە ددا هارون رەشیدی ،
و پشتی سالەکئ دیسا ئاگربەست تئدا هەلوەشاند ، و بیزەنتیا دوبارە هزر د نەدانا جزیئ داکر بو خەلیفئ عەباسیا ، ئینا دوبارە هارون رەشید زڤریەڤە ، وشەرەکئ بهئز ترسناک ئەنجام دا ، و ٤٠,٠٠٠ هزار ژ لەشکەرئ بیزەنتیا کوشتن ، و نەچار کرن سالانە ٣٠,٠٠٠ هزار پارچئن زئری بدەنە هارون رەشیدی خەلیفئ عەباسیا ، و هەمی ئەو موسلمانئن د زیندانئن بیزەنتیا دا هاتنە ئازاد کرن ،
هارون رەشید و شارلمان :
شارلمان پاشایئ جهـ نیشانیا فرەنجە یان فرەنسیس بوو ، ئیمبەراتورەکئ بهئز بوو و بەشەکئ مەزن یئ روژئاڤایا ئەوروپا لبن دەستئ وی بوو ، و دڤیا وئ مەترسیا لسەر بیزەنتیا کئم بکەت ، و پیلانەك دانا دگەل هارون رەشیدی ، هارون رەشیدی ژی ب تئگەهشتنا خو یا زیرەکانە رازیبو کو دناڤبەرا وان دا رویدا هەتا کو گەهشت بو وئ رادئ دیاری پئشکئشی ئکو دوو دکرن ، هەتا سالا ٨١٢ز ئیمبەراتورئ رومئ نەجار بوو دەست بەردانئ بوو ئیمبەرتوریا شارلمانی بدەت ، و دیار پشکئش کرن و هەفالینی هەر دناڤبەرا هارون رەشیدی و شارلمانی دا یا بەردەوام بوو ،
هارون رەشید دچاڤئن زانایئن ئیسلامئ و مئژوو نڤیسان دا :
سیوتی دەربارەی هارون رەشیدی دبئژیت : ل بلندترین پاشا و خەلیفئن دونیایئ بوو گەلەك شەر و حەج یئن کرین ،
ئەبو مەعال کەلاب دبئژیت : سپی و یئ جوان و یئ بلند و یئ تئگەهشتی بوو ، زانست و زانین گەلەک یا ڤیای ، و پیروزیئن ئیسلامئ جهەکئ بەرز و بلند یئ بو دانای ،
زەهەبی دەربارەی هارون رەشیدی دبئژیت : ژ زەنگترین و زیرەك ترین خەلیفا بوو ، خودانئ حەج و خزمەت و شەر و ئاشتی و ئازدیئ بوو ،
مرنا وی :
دسەردەمئ ویدا گەلەک ئاریشە وئالوزی هەبون ،هەتا سالا ١٩٢ مشەختی رئکەفت بو باژئرئ خوراسانئ بو ڤەمراندنا چەند شورەش و ئالوزیان دژی دەولەتا وی راببون ، دەمئ گەهشتیە باژئرئ توس نەساخ بوو ، و ل ٤ هەیڤا ٤ ٨٠٩ ز چو بەر دلوڤانیا خودێ ، نئزیکی ٢٣ سالان خلافەتا عەبسیان ددەستئ وی دا بو کو ئەڤ سەردەمە ب سەردەمئ زئرین یئ دەولەتا عەباسیا دهئتە زانین ،
ژئدەرئن بابەتی :
تاریخ الخلفاء للسيوطي
تاريخ الاسلام للذهبي
سير أعلام النبلاء للذهبي
الرشيد والعصر الذهبي للدولة العباسية
_____________
admin | rebas zebari
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە