أبو جعفر المنصور
أبو جعفر المنصور :
ئـەبو جەعفەر مەنسور دزڤریت بوو خەلیفەیئ دوویئ یئ دەولەتا عەباسیان ، ل ئوردن یئ ژدایك بوی ل دەڤەرا ( الحمیمة ) ل سالا ٩٥ مشەختی ، و ناڤئ وی یئ درستاهی : ( المنصور عبدالله بن محمد بن علي العباسي ) و یئ ناڤدارە ب "ابي جعفر" و دهئتە زانین کو ئەبو جەعفەر مەنسور دروست کەرێ راستەقینە یئ دەولەتا عەباسیانە ،و ئەو یئ کو دەست هەلاتا عەباسیان کریە میرات گری د دەولەتا عەباسی دا ، و هەروەسا ئەو یئ کو دەست هەلاتا عەباسیان کریە دەست هەلاتەکا ئیسلامی و خو ب ئەمیرێ باوەرداران دانای ، و ئیسلامکریە ستوینەکا سەرەکی یا دەولتا خوو ، ژ ئەگەرێ حەژئکرنا خەلکی بو وی و شارەزای و زیرەکیا وی د سەربوران دا ، ب ڤی شئوەی مەنسور بوو بنیاتئ رابونا دەولەتا عەباسیان ، کو ببو بارگایەکئ شارستانیەتا ئیسلامی ،
سیفات و وەسفئت وی :
ئەبو جەعفەر مەنسور ب گەلەک سیفاتان دهئتە نیاسین و ژوان :
. مەنسور کەسەکئ درئژ و ئەسمەر و زەعیف بوو ،
یئ درئژ و زەعیف بوو ،
. یئ بەنی ڤەکەری بوو و کەسەکئ سەرو چاڤ خوهـ دای بووی ،
. کەسەکئ دلئر و هوشمەند و زیرەك بوو
. یئ رژد بوو لسەر کوم کرنا سەروەت و سامانی و حەز لسەر فئل و فئلبازیان و یاریا نەبوو ، کەسەکئ خاندەڤان و فەقـیهـ بوو وەکی ژ زانینا وی یا دیار و شارەزایا وی تئدا ،
کەسایەتیا وی و سەرکئشیا وی :
دهئتە زانین کو ئەبو جەعفەر مەنسور خەلیفەک بوو رژدی د کارێ خودا دکر و ئەو ب مالئ دنیایئ و فئل و دەست هەلاتئ تەهاتبوو خاپاندن ، و یئ مژیل بوو ب کارئن دەولەتا خوڤە ، و بها و گرنگیا پارەی دزانی ژبەر هندێ یئ رژد بو ب وئ ئکئ کوو پارە د وی تشتی دا ب مەزئخیت یئ مفایئ خەلەکی تئدا و رەد و قەدەغە کر کو پارە بو تشتەکئ چ مفا تئدا نە بهئتە مەزاختن و ئەڤئ وەلئ کر کو مئژونڤیس ب کەسەکئ قەلس ناڤ ببەن ، و هەروەسا حەزا وئ ئکئ هەبوو کو چاڤدئریا هئزئن لەشکەری ب نئزیکی ڤە بکەت ، داکو بشئت پارئزڤانیئ لسەر هەمی هەرئمئت دەولەتا خوو بکەت،و سەرپەرشتا دەست هەلاتا دادوەری و پولیسان ژی دکر و هەروەسا هەر کەسەکئ کئم خەمی دکارێ خودا کربا لئ پرسین دگەل دکر و سزا ددا ،
رولئ وی د دامەزراندنا دەولەتا عەباسی دا :
ئەبو جەعفەر مەنسور پشتی بابئ خوو ئەبو عەباس ل سالا ١٣٦ مشەختی دەست هەلات وەرگرت ، و هەر ژ روژا دەست هەلاتا دەولەتا عەباسیان وەرگرتی گرنگی ب سئ تشتان ددا کو مەترسی بون لسەر دەولەتا وی ،
و ئەڤە تشتە بون :
* منافسا مامئ وی عبدالله کورێ عەلی بوو وی ، ژبەر هندێ یا لسەر وی پئدڤی بوو ئەڤئ منافسئ دناڤبەرا خو و مامئ خودا نەهئلیت ، ئینا لەشکەرەک هنارت ب سەرکئشیا ( أبي مسلم الخراساني ) و ل حەرانئ گەهشتنە ئک ، لەشکەرئ ئەبو موسلمی سەرکەفتن دشەری دا بدەست ڤە ئینا پشتی شەش هەیڤان ژشەری ،و پشتی کو عبدالله کورئ عەلی رەڤی ئەبو جەعفەر مەنسنور شیا بگەهیتئ و هندی ئکئ دگەل دا دەستەسەر کرن و زیندان کرن،
*کاریگەری و زیرەکیا ئەبو موسلمئ خوراسانی یا بەرفرەهـ بوو و ببوو ئەگەرئ مەترسیئ لسەر ئەبو جەعفەر مەنسوری ، ژبەر هندێ ئەبو جەعفەر مەنسوری ب شارازایەنە سەرەدەری دگەل وی کر و ئەبو موسلمئ خوراسانی کرە سەروکئ هەردوو هەرئمئن مسر و شامئ ل شینا خوراسانئ ،
*ئەبو جەعفەر مەنسور ترسیا کو پسمامئن وی ژ مامئ وی عەلیئ کورێ ئەبو تالبی د رئکا وی دا ب دەرکەڤن ژبەر هندێ کرنە د زیندانئ ڤەل عئراقئ ،
پشتی کو ئەبو جەعفەر مەنسوری هەمی مەترسی لسەر دەولەتا خو لاداین دەست ب بارەگایەکئ کر بو عەباسیان ل باژئرئ بەغدا ب پارەکئ بەرفەرەهـ هاتە ئاڤا کرن ، کو باژئرئ بەغدا بالکئش تربو ژ باژئرئن دیتر ،ب مەزنی و بالکئشیا خوڤە یا بەرچاڤ بوو ، کو ئەو باژئرئ زانا و شارەزایا بوو و ببوو خانما وەلاتی ب بالکئشیا خوڤە ، و ببو سەنتەرەك بو شارەستانیەتا ئیسلامی ، کو مەنسوری زانا ژ هەمی ژ هەمی وەلاتان کومڤەکرنە د ئەڤی باژئری دا ، و ژمارا ئاکنجیئن باژئرئ بەغدا گەهشتە دوو ملیون کەسان ، و باژئرئ بەغداد یا هاتیە ئاڤا کرن د ماوێ چار سالان دا کو باژئر ب ئەندازەیەکئ بازنەیی هەبوو ، و سئ دیوار ل دەوروبەرئن باژئرئ هەبوون ، و هەر دیوارەکئ چار دەرگەهـ هەبون ، ئەوژی دەرگەهئ ( شامئ و بەسرا و خوراسان و کوفە ) بوون ، و هاتیە زانین کو مەنسوری ل سالا ١٥١ مشەختی دەست ب دروست کرنا باژئرەکئ کر بوو کورێ خو مەهدی ، وئەو باژئرە باژئرئ رەسافە بو و ئەوی بخو ئەو باژئر نویژەنکر و پشتی وی مەهدی و پشتی مەهدی عیسایئ کورێ موسای ،
فتووحات و شەر و جەنگ :
د سەردەمئ دەست هەلاتا ئەبو جەعفەر مەنسوری دا چ فتووحات نەبوون ، بەلئ جەنگئن بەردەوام هەبوون ، دەمئ کو قوستەنتین شیای بچیتە دناڤ پەیمانا پاشایئ خودا ، دیوارێ مالاتیا هەرفاند و ژناف بر و پئشفەچون کر بو سنورئن دەولەتئن ئیسلامی ، ژبەرکو دناف جیهانا ئیسلامی دا ناکوکی و ئاریشئن نافخوو هەبون ، پشتی ئەبو جەعفەر مەنسوری هەمی ئاریشە بدوماهیك ئیناین جارەکا دی ئەبو جەعفەر مەنسور زڤریەڤه جەنگئن نوی ، و شیا کونترولئ بکەتە سەر دەڤەرئن نئزیک وەلاتئن رومئ ، و هەروەسا ئەبو جەعفەر مەنسوری لەشکەرەك ئامادە کر ب سەرکئشیا کورێ خوو مەهدی بو هرئشکرنا طبرستانئ ل سالا ١٤١ مشەختی ،
ناکوکی و شورەشئن نافخو بەردەوام ئەبو جەعفەر مەنسور بخوڤە مژیل دکر ، و ژوانژی شورەشا (سنباذ ) ل سالا ١٣٧ مشەختی ، کو ئاگرئ شورەشئ ژلایئ ( سنباذ المجوسي ) هاتبو هەلکرن ، ژبوو توولڤەکرنا کوشتنا ( ئەبو موسلمئ خوراسانی ) کو د شورەشا وی دا خەلکەکئ زور یئ باژئرئ خوراسانئ تئدا بەژدار ببوون ، و شیان هرئشئ بکەنە سەر ( الري ، قومس ، نيسابور ) و تئدا ژن و زەلام کوشتن و هەروەسا رژد بون لسەر ئاخفتنەکا خو کو تئدا دگوتن ئەم دئ بو ژنافبرنا کەعبئ برئکەڤین ، و چ ژ ئەبو جەعفەر مەنسوری نەدهات ژبلی کو لەشکەرەکئ ئامادە بکەت و فرئکەت ب سەرکئشیا ( جمهور بن مرار العجلي ) كو شیان وا تئک بشکئینیت و شورەشا وان ژناف ببەت ، و ژهەژی گوتنئ یە کو مەنسور توشی رویدانەکا سەیر و سەمەر بوو ، کو ئەوژی ( الرواندیة ) بوو ل سالا ١٤١ مشەختی ، کو ئەو مللەتەك بوو هوسا پشنیار و هزر کر کو ئەبو جەعفەر مەنسور خودایئ وانە کو خارنئ و رزقی ددەتە وان ، و لدەمئ کو مەنسوری رەدا هزرئن وان کری و فەرمان دای ژ ڤئ هزرئ بدیرکەڤن ئینا بدژی وی رابون و شورەش دژی وی دەست پئکرن و جەنگ دژی وی راگەهاند ئینا خەلیفەی بخو شەر دژی وان کر و تئدا سەرکەفت لسەر وی خەلکی و ئەوێ دگەل ڤئ هزرئ دا،
گرنگی دانا وی بوو زانینئ :
ئەبو جەعفەر مەنسوری دڤیا دەولەتا عەباسیان لسەر خاندن و زانینئ رابیت ژبەر هندێ نامەیەك بو پاشایئ رومئ نیڤسا و تئدا داخازا پەرتووکەکئ کر بو فئربونا وەرگئرانئ ، ئینا پاشایئ رومئ رابو بفرئکرنا پەرتوکا بناڤئ ( الطبعيات ) و هەروەسا پەرتوکا ( ئەقلیدیس ) و هەروەسا خەلیفەی هزر د دروستکرنا پەرتوکخانەکئ بو موسلمانا دا دکر ، و فەرمان دا ب وەرگئرانا پەرتوکئن نەیئن عەرەبی ، و دەرکەفتنا وەرگئرانئ لسەر دەمئ وی دا دەرکەفت و وەرگئران هاتە ئەنجام دان زو زمانئن جئواز وەکی ( رومانی و فارسی و سریانی ) و هەروەسا داخاز ژ زانایان کر و کەسئن شارەزا و تایبەت مەند بوو وەرگئرانا پەرتووکئن نوژداری و بیرکاری و فەلسەفە و ژ بناڤودەنگ ترین پەرتوکئن دەسەردەمئ ویدا هاتیە وەرگئران پەرتووکا ( کلیلة و دمتة ) و هەروەسا پەرتوکا ( السند الهند ) و پەرتوکا ( ئەرسطوطالیس ) ،
مـرنا وی :
ئەبو جەعفەر مەنسور ل سالا ١٥٨ مشەختی چو بەردلوڤانیا خودێ ، لسەر رئکا چونا باژئرئ مەکەها پیروز ژبو جئبەجئ کرنا فەریزا حەجئ ، و هاتە ڤەشارتن ل مەکەها پیروز ، و دهئتە زانین کو ( الحاجب الربیع ) مرنا وی ئاشکەرا نەکر هەتا کو بەیعەت ژ سەرکردەیئن بەنی هاشم وەرگرتی بو مەهدی یئ کورئ مەنسوری ، و شنی مرنا وی راگەهاند و هاتە ڤەشارتن و دهئتە گوتن کو دوماهیك ئاخفتنا ئەبو جەعفەر مەنسوری ئەو بو بەری بمریت ( اللهم بارك لي في لقائـك ) ،
ئەدمین : rebas zebari
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە