کورێ هەیسەمی
ابـن الـهیثم :
بـابێ عەلی حەسەن کورێ حەسەنێ کورێ هەیسەمە ، یێ ناڤدارە ب "ابن الهيثم"
فەیلەسوف و زانایەکێ فیزیایی و بیرکاری و نوژداری و زانستێن دەرونی یە ، ل سالا ٩٦٥ ل بەسرا یێ ژدایك بووی و دناڤبەرا سالێن ١٠٣٨ - ١٠٤٠ دا یێ چویە بەر دلوڤانیا خودێ ل باژێرێ قاهیرە ، چەندین بەرهەم ب زمانێن فارسی و عەرەبی نڤێسینە ، هەروەسا کورێ هەیسەمی ب بابێ وێنەگران دهێتە نیاسین ( Father of object ) کو ئەو بخوژی ئێکەم کەس بوو کامیرە یان وێنەکێشـ داهێنای و درست کری کو ب ( dark room ) د هێتە نیاسین
ژیانا وی :
ل باژێرێ بەسرا یێ ژدایك بووی و ئەو زانستێن سەردەمی وی هەین یێن خاندین وەکی فەلسەفێ و زانستێن سروشتی و بیرکاری و نوژداری ، پاشی بەرەف مسرێ ڤە چویە د سەردەمێ خەلیفە ( الحاکم بأمر الله ) دا ، ئەڤی زانای ڤەکولین یێل سەر روناهیێ کرین ، ب تایبەتی لسەر وی بەشێ کو دنوکەدا دبێژنی هەندەسا روناهیێ ( البصريات الهندسية ) کو دگرنگترین پەرتوکا خودا ( کتاب المناضر ) بەحسێ ئەڤێ چەندێ یا کری ، خودانێ پتر ژ ٢٠٠ بەرهەمانە کو ٤٧ ژوان گرێداینە ب بیرکاری و سروشتیزانی یێدا ، و یێ دی ب زانستێن جوڕەو جور ڤە دگرێداینە ،
زانستێ روناهیێ و خودیکێ :
ژ گرنگترین ڤەکولین کورێ هەیسەمی د بورێ روناهیێ و خودیکێ دا بوون ، کو ڤەکولین لسەر چاوانیا شکاندنا روناهیا و زڤرینەڤەیا روناهیێ دخودیکێ دا و چاوانیا دروست بونا وێنەی دناف دا ، بوچنێن وی هەتا ئەڤروکەژی دهێنە بکارئینای د هەمی زانستان دا بتایبەتی دبوارێ فەلەک و تلیسکوپ و تلیسکوپا ئەسمانی یا هابل و تلیسکوبا ئەسمانی یا ئەوروپی ، هەروەسا بوچنێن وی دبوارێ خودیک یان ئاوێنەیێ ژی دا یێن هاتینە بکارئینان ، هەروەسا پەرتوکا روناهی ئێکە ژ پەرتوکێن هەرە گرنگێن کورێ هەیسەمی نە ، کو حەفت بەرگا پێك دهێت دەربارەی زانستێ روناهیێ بناڤێ ( پەرتوکا روناهیا - Book of Optics ) دناڤبەرا سالێن ( ١٠١١ - ١٠٢١ ) یا هاتیە نڤێسین ، هەروەسا وەسفا پێکهاتە یا چاڤی یا کری کو ب هویری بەحسێ بەشێن چاڤی دکەت ژ دەمارێن چاڤی و بەشێن نافدا و هاوێنە و رەشکا چاڤی ، هەروەسا کورێ هەیسەمی یا ئاشکەرا کری کو روناهیێ لەزاتیا هەی و ئاماژە ژی پێدایە کو روناهیێ لەزاتیەکا مەزن یا هەی بەلێ پا هەر پێتڤی ماوەیەکێ یە هەتا کو ژ جهەکێ بچیتە جهەکێ دی ،
رەخنێن کورێ هەیسەمی :
کوڕێ هەیسەمی گەلەك رەخنە ژ بوچنێن خەلەتێن ( بەتلیموس ) ێ یونانی یێن گرتین دەربارەی فەلەکێ دا ، و گەلەگ تشتێن بەرزە یێن ئاشکەرا کرین و یێن راستڤەکرین و بتایبەتی د پەرتوکا بناڤێ ( الشكوك علی بطليموس ) دا ، "جورج سارتون" د پەرتوکا خو یا بناڤێ ( زانستێن کەڤن و مەدەنیەتا نوی ) دا دەربارەی کورێ هەیسەمی دبێژیت : پێکهاتیە ژ مەرنترین زانایێن سروشتزانی یێ موسلمانان ، و ئێکە ژ مەزنترین زانایێن کو مژویلی ڤەکولینا بوو لسەر روناهییێ ، بنەمایێ رەوشتێ ( کورێ هەیسەمی ) پێکهاتبوو بو پێشئخستنا راستی و زانینێ نەک دیفکەفتنا حەز و ئارەزویان ، کو ئەڤە بریتیە ژ زانایێن مەزن و خودان شیان ، کو هەتا ئەڤروژی ب زانایەکێ نمونە دهێتە دانان لپشتی بورینا نێزیکی ١٠٠٠ سالان ژی ،
بەرهەمێن کورێ هەیسەمی :
کورێ هەیسەمی خودانێ چەندین پەرتوك و بەرهەمێن جورەو جورە ،
١ - پەرتوکا مناظر
٢ - لڤینا هەیڤێ
٣ - نمونەیا گەردونی
٤ - چەند پەرتوک دەربارەی ئەندازیاری
٥ - جوانیا هەساران
٦ - مقالة في كيفية الأرصاد
۷ - مقالة في ضوء القمر
۸ - مقالة في قوس قزح و الهالة
۹ - مقالة في روية الكواكب
۱۰ - مقالة في السمت
۱۱ - مقالة في الصورة الكسوف
.
ئەدمین : rebas zebari
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە