سمکویێ شکاك
سمکویێ شـکاك :
ناڤێ وی ئیسماعیلێ کورێ محمد پاشا کورێ عەلی خانێ کورێ ئیسماعیلە ، ئاغایێ شکاکە و بنەمالا وان د مێژویێ دا ژ مەزن و دەست هەلات دارێن شکاك بون ، سمکو ل سالا ١٨٨٧ یێ ژدایك بووی ، ل پشتی مرنا بابێ وی و جەعفەر ئاغایێ برایێ وی سمکو دەست هەلات دەستڤە ئینا ، و ل پشتی جەنگێ جیهانی یێ ئێکێ دەست ب گرتنا نافچەیێن "قەراغ گولی ورمێ" دا گرت ، هەر چەندە د وان سالێن جەنگێ جیهانی یێ ئێکێ رویدای سمکوی بەشداری د چ چالاکیێن سیاسی دا نەکربوو بەلێ هێزێن روسیا ئەو دەستە سەر کربوو و دیرئخست بوو بو باژێرێ "تەفلیس" و ل پشتی هینگێ ئەو ئازاد کر ب وی مەرجی کو د جهێ خو دا برینیتە خار و چ کریارا دژی روسیا ئەنجام نەدەت ،
شورەشا سمکوی :
ل دەمێ جەنگێ جیهانی یێ ئێکی بدوماهی هاتی سمکو وەکی سەرکردەیەکێ سیاسی ناڤداربوو و د پێناڤ دامەزراندنا ئیدارەیەکا کوردی ل سالا ١٩١٩ شورەش ئەنجام دان و دەڤەرێن گرنگ ئخستنە ژێر کونترولا خوو ، ل سالا ١٩٢١ ژ ئەنجامێ لەشکەرکێشیەکا مەزن یێن هێزێن دەست هەلاتا ئیرانی سمکو نەچار دبیت پاشڤەبچیت و بەرەف تورکیا ب رێ بکەڤیت ، ل سالا ١٩٢٤ ب بریارەکا لێبورینی دوبارە دزڤریتەڤە ئیرانێ و ل سالا ١٩٢٦ دوبارە دەست ب شورەشا دکەت ، بەلێ ئەڤێ جارێ ژی شەکستن ب شورەشا وی هات و بو ماوەیەکێ هێزێن تورکیا ئەو دەستەسەر کربوو و د تورکیا دا مابوو پاشی ئەو ئازار کر و زڤریەڤە بو ئیرانێ ، و ل سالا ١٩٣٠ ب پیلانەکا دارێشتی یا ئیرانی ل باژێرێ شنو دهێتە کوشتن ، و بڤی رەنگی شورەشا سمکوی دوماهیك پێ دهێت کو بو ماوێ ١٥ سالان یا درێژی پێ کێشابوو ،
سمکو و پەیوەندیێن وی دگەل ئنگلیزا :
سمکوی چ پەیوەندیێن راوستەوخو یان نەراستەوخو دگەل ئنگلیزان نەبوو ، د تەموزا سالا ١٩٢١ سمکوی نامایەك بوو بابەکر ئاغا پێشدەری و داخاز ژێ کر کو واستەیێ بوو وی بکەت ل دەف سەرکردەیێن ئنگلیزان ل عێراقێ ، ئەڤ بریاریا سمکوی تایبەتی پشتی وێ چەندێ هات دەمێ روسیایا قەیسەری دەرکەفتی ژ مەیدانی و ژناف چوونا ئیمپەراتوریەتا ئوسمانی ، ئەوی دناڤ ناما خودا گوتبوو : ئەز گەلەک حەزکەم ببمە کەسەکێ وەفادار و پەیوەندیا هەڤالینی دگەل ڤێ حکومەتێ درست بکەم ژبەر هندێ ئەز داخازێ ژ هەوە دکەم هین واستەیێ بوو من بکە ژبوو ئەدامەتیێ و تێگەهشتن و پێگوهورینێ ، و گەلەک خالێن مفا ژبوو هەردو لایەنا یێن هەین کو دشێن پەیمان نامێ لسەر گرێبدەن ،
بەلێ پا ئەندامێن ئنگلیزان بچاڤەکێ تژێ گومان و بێ باوەری سەحدکرە سمکوی ، و بریتانیا دەڕبارەی سمکوی دبێژیت : ئەو کەسەکێ توند و بهێزە ، راستە ئەو ئاخفتنا خو بجهـ نائینیت بەردەوام بەلێ پا د هەمان دەم دا ئەگەر ئەو یێ بهێز نەبا نەدشیا پارێزگاریێ لسەر ڤێ رویدانا بهێز بکەت یا ب سەرێ وی هاتی ،
حکومەتا بریتانیا رولەکێ گرنگ هەبوو د شکەستێن شورەش و لڤینێن سمکوی دا ، کو هاریکاریا ئیرانی دکر ژلایێ ئابوری و لەشکەری ڤە ، کا چاوا روژنامەیێن بریتانی بەحسێ سەرکەفتێن ئیرانێ دکەن لسەر سمکوی ، و هەروەسا بریتانیا دهەمی رویدانان دا دوژمناتیا خوو یا بوو سمکوی دایە دیار کرن هەتا هندەک ددەنە دیار کرن کو پیلانا دارێشتی یا کوتنا سمکوی ل سالا ١٩٣٠ ب پیلان و سەرپەرشتیا سەرکردەیێن بریتانیا بوو ل ئیرانێ ، و ژهەژی گوتنێ یە کو سمکوی کار ژبو ئێک گرتنا هەمی دەڤەرێن کوردستانا مەزن دکر ژبو دەولەتەکا سەربخوو ،
وئەڤە بشێوەکێ ئاشکەرا دهێتە دیار کرن د ئاخفتنا مس بیل دا سکرتێرێ رێڤەبەریا روژئاڤا ، نینەرێ سامی یێ بریتانی ل عێراقێ د سالا ١٩١٩ دبێژیت : سمکوی بەرێز تەها هنارتە بەغدا ژبوو گفتوگوکڕنێ دگەل ئنگلیزان و داخاز ژوان دکر ژبوو درستکرنا دەولەتەکا کوردی یا سەربەخوو و بەرێز تەهای داخازیێن کوردا بو ئنگلیزان ل بەغدا دانە دیار کرن ئەوژی ئەڤەنە :
- بریتانیا پشتەڤانیا درست کرنا دەولەتەکا کوردیا سەربخو بکەت کو پێک بهێت ژ هەر دوو ویلایەتێن کوردی گرێدای ب ئیران و تورکیا ڤە ،
- پێشکێشکرنا هاریکاریا ژلایێ ئابوری و لەشکەری ژلایێ بریتانیا ڤە بو دەولەتا کوردی بەرامبەری هەڤپەمانیتیا کوردان بو بریتانیا کو هەردەمێ بریتانیا پێدڤی بوون کورد هاریکاریا وان بکەن ل عێراقێ ،
مس بیل دبێژیت کو دوژمناتیا سمکوی بوو ئیرانێ کو مە پەیمان نامەکا تایبەت هەبوو ، بوو ئەگەر کو ئەم سمکو بێ هیڤی بکەین ژبوو هاریکاریا مە بوو خەلکێ کوردستانێ ل ئیران و تورکیا ،
سمکو ئاغا و پەیوەندیا وی دگەل تورکان :
سمکوی ددا دیار کرن کو شوڕەشان پێدڤی ب چەك و پێدڤیێن لەشکەرینە و ژبەر بەڕسڤا بریتاینا یا نەرێنی بوو سمکوی ژبوو پشتەڤانیا وی ئەو نە چار بوو بەرەف تورکیا ڤە بچیت ، و هەروەسا روسیا سوڤیەتی ژی ژبەر رەوشان وان نەدشیان هاریکاڕیێن ئابوری بگەهیننە کوردان ، و سمکوی بەرسڤ خوو پشت راستکر ئەوا بەرامبەر مصطفی پاشا گوتی : من کەرب ژ نەتەوەپەرستیا تورکان ڤەدبن و ئەز هوسا دزانم کو تورکان پتر ژ ئیرانا دوژمناتی یا ل بەرامبەری کوردان هەی ، و من بەرێز تەها فرێکرە بەغدا بەلێ چ مفا تێدا نەبوو ،
شەکەستنا شورەشا کوردان ب سەرکردایەتیا شێخ مەحمودێ حەفید وەل عێراقیان کر کو ئەو پتر بەرەف تورکان بهێن و ئەو ببنە هەڤپەیمانێن وان یێن ئێکن ، و تورکان ژی پێگری ب سوزێن خو نەکرن ئەوێن دگەل کوردا و سمکو ئاغای داین ، و پشتەڤانیا لڤینێن کوردا ل ئیرانێ نەکر ، و تورکێن کەمالی خیانەت ل سمکو ئاغای کر و هەتا پێکول کر کو دەست ب سەر وی دا بگرن ل دەمێ کو ئەو ئێک ژدەڤەرێن میرگەها خوو دا ئاکنجی ، و هێزەکا بچیك فرێکر ژبوو ب سەرداگرتنا سەربازەگەها سمکو ئاغای و هرێشی وان کر ب جفت و رومانا و زیانێن مەزن گەهاندنە سەربازگەها وی و گەلەک ژ هەڤال و هاریکارێن سمکو یێن گرنگ تێدا کوشتن و دگەل هەڤژینەکا وی و هەروەسا کورەکێ وی بناڤێ "خسرو" ب دیلی دەستەسەر کر ، و هەمی مال و سەروەتێ وی ژێ دزی بەلێ سمکو ئاغا و برایێ وی دگەل هندەک ژ زێرەڤان هەڤالێن وی ب زەحمەتی خو ژدەستان خلاسکر و بەرەف رەواندز ڤە چوون ،
هەروەسا سمکویێ شکاک د بەرسڤا پسیارەکا "جەنەرال مستەفا پاشا" دا دبێژیت :
د بارودوخێ نوکە دا ئەز سەرپەرشتیا شورەشێ دکەم و مە رێکخراو و مەلبەندەکێ سي اسی یێ تایبەت نینە ، ئەو تشتێ لدەف مە گرنگ و سەرەکی رزگارکرنا کوردستانێ یە ، و ل دەمێ مە ئازادی بدەست خوڤە ئینا و کوردستان رزگار بوو ، بو من یا گرنگ کا کی دێ بیتە سەروکێ کوردستانێ ، و ئەز خو دەڕبارەی ڤی تشتی دبێژم کو من چ هزر دەربارەی سەروکاتیێ و دەست هەداری نینە ، و دەربارەی ئالای ژی کو هەوە پسیارا ئالایێ کوردستانێ دکر ، ب هزرا من ل دەمێ کوردستان رزگار بوو ئەم دشێین ل وی دەمی هزر دهندێ دا ژی بکەین کا ئالایێ وەلاتێ مە یێ چاوا بیت ،
شەهید کرنا سمکویێ شکاک :
ل سالا ١٩٣٠ رژێما ئیرانێ پەیوەندی ب سمکوی کر و داخاز ژێ کر کو بزڤریتە ئیرانێ و بو وی دا دیار کرن کو لێبورین یا بو وی هاتیە دان و دێ یێ ئازاد بیت ! سمکو زڤریەڤە ، بەلێ رزا شاهێ دکتاتور ئەو د سەردابر بوو و درەو لێ کربوو و د بەرێ هینگی ژی دا هەر ئەو بریارا کوشتنا وی دا بوو ، بڤی شێوەی سمکوو ئاغایێ قارەمان لسەر رێکا ئازادیێ و سەربەخویا کوردستان پیلانەکا دارێشتی ل سالا ١٩٣٠ ل باژێرێ شنو ل ئیرانێ ب دەستێ چەکدارێن ئیرانی هاتە شەهید کرن ،
وەسفا سمکویێ شکاک :
چێدبیت چ سەرکردەیێن کورد هندی سمکویێ شکاک نەکەفتبیتە بەر هرێش و نەخوشیێن دوژمن و داگیرکەرێن کوردستانێ ، دگەل نڤیسینان دا ئاخفتێن نە د جهێ خوو دا و درەو لسەر وی هاتینە نڤیسین ، و ب کەسەکێ چەتە و کوژەک و خوین رێژ و درندە هاتیە قەلەم دان ، و ئەگەرێ ڤێ چەندێ ژی یێ دیارە کا بووچ ئەوان ئەڤ کریارە کریە ژبەر کو سمکوی زیانێن مەزن یین گیانی یێن گەهاندینە لەشکەرێ ئیرانێ و ب دەهان جەنرالێن ئیرانی و ئەوروپی لسەر ل سەر دەستێ وی ب دوماهیک هاتین ، ئەو ئەفسەرێن کو ل خوێندگەهێن سەربازی یێن ئەکادیمی و خودان شیان بەرهەم دهاتن هەمی لبەرامبەر دلێریا سمکوی و کوردان دکەفتنە لسەر چوکان ، و مەیدان ب سەرشوری بجهـ دهێلا یان لەشێن وان دمانە د مەیدانێ دا بێ گیان ، هەروەسا سمکوی رێبازەکا برێکوپێک لبەرامبەر شورەشا خو درست کربوو ، و پێکولا دامەزراندنا دەولەتا کوردی دکر ، و خوینا گەنجێن کورد نەدکرە قوربانی ژبوو مەرەمێن سیاسی ، بەلێ سمکوی هەمی ژیانا خوو د پێناڤ سەڕبلندی و سەربەخویا کوردستانێ دا دکرە قوربانی ، و د ئەنجامێ ئەڤێ خەباتا مەزن دا دوو برایێن وی و هەڤژینا وی بونە قوربانی و کورەکێ وی بدیلی کەفتە ددەستێ دوژمنی دا و ئەنجام ژی ئەوی ژی خوینا خویا پاک و باقژ گوری ئەڤێ ئاخا پیروز کر و هاتە شەهید کرن ،
هزار سلاڤ لسەڕ روحا پاک یا شەهید سمکویێ شکاک بوون وهەمی شەهیدێن برێکا ئازادی و سەربەخویا گەل و وەلاتێ خوو دا هاتینە شەهید کرن جهێن وان بهەشت بن ان شاءالله ،
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە