جەنگێ جیهانی یێ دوویێ 1939 - 1945 :
ل پشتی جەنگێ جیهانی یێ ئێکێ گورانکاریەکا مەزن کەفتە د نەخشەیێ سیاسی یێ ئەوروپا دا ،
ب ئێکجاری پشتی شکەستنا هەر سێ ئیمبراتوریەتێن
ئیمبراطوريەتا نەمساوی یا مەجری و ئیمبراتوریەتا ئەلمانی و هەروەسا ئیمبراتوریەتا ئوسمانی ،
دگەل دەست پێکرنا شورەشا ئەکتوبەرێ ئەوا کو بەلاشیفی پێ رابوین ل روسیا و تێدا ب سەرکەفتین و ل پشتی شورەشێ ئێکەتیا سوڤیەت هاتە دامەزراندن و دوماهی ب دەست هەلاتا ئیمبراتوریەتا روسی ئینا ...
رامانا بەلاشیفی یان بەلشیفی ئانکو گەلەک یان پتر بوون ،
ئەوژی کو لاینگرێن یەساری یێن پشتەڤانێن بنەمالا لینین د پارتا کرێکار یا ئێکگرتی یا دیموقراتیا روسی ، ئەڤ ناسناڤە دانابو لسەر خوو ،
..
ئەڤ لاینە د دل سوتی و بریندار و لاواز بوون و خوزی رادهێلان بوو پەیدابونا جەنگەکێ دی دا دوبارە پەنجێن خو دیاربکەنە ڤە و هێزا خو دوبارە نیشان بدەن
و دا ماف و خوزیێن خو بجهـ بینن ئەوێن کو دجەنگێ جیهانی یێ ئێکێ دا ژوان هاتیە ستاندن و وەرگرتن ،
..
دبەرامبەر دا لاینەکێ کەیف و خوشی دکر ب وان دەست کەفتێن ب دەست وانڤە هاتین د جەنگێ جیهانی یێ ئێکێ دا وەکی فەرنسا و بریتانیا و بەلجیکا و رومانیا و یونان کو ئەڤان هندەک ئەردێن نوی ب دەست خوڤە ئینان دگەل چێبونا هندەک دەولەتێن دی ل شوینا ئەردێن هەر سێ ئیمبراتوریەتێن شکەستی ئوسمانی و ئەلمانی و نەمساوی یا مەجری ،
دگەل هندێ کو ئەڤ وەلاتە د سەرکەفتی نە د ئەڤی شەری دا و هەر ئێکێ بەهرەکا باش یا دەست کەفتان یا ب دەست خوڤە ئیناین بەلێ پا هەر دەستێ وان یێ ب دلێ وان ڤە و ترسا هندێ یا دچاڤێن وان کو دوبارە جەنگەکێ دی یێ جیهانی رویبدەت و لایەنێ شکەشتی تولا خو ڤەکەت و دەست کەفتین وان ژ وان بستینیتە ڤە ..
ژبەر ئەڤێ چەندێ "کومەلا ئێکگرتی" دانیشتنەک ئەنجام دا د کونگرەیێ ئاشتیێ ل باریس لسالا 1919 زاینی دا ،
ژبو رێگری کرن ژ پەیدابونا جەنگێ جیهانی یێ نوی ،
و یاسایا راوەستاندنا چەک کرنا دەریای هاتە پەسند کرن ئەوژی ب پەیمان ناما واشنتون یا دەریای ،
هەروەسا ترسا دوبارە زڤرینا ئەلمانیا دەولەتێن ئەوروپی نەجار کرن ب رابون ب پەیمان نامەیکا دی ل دژی ئەلمانیا و بو پتر لاواز کرنا وێ ،
ئەوژی پەیمان ناما ڤێرسای بوو
کو ژ ئەکەرێ ئەڤێ پەیمان نامێ ئەلمانیا نێزیکی 13% ژ ئاخا ئەردێ خو ژدەست دانان
دگەل وان هەمی وەلاتێن وێ داگیر کرن ،
و هەروەسا پێتڤیە ئەلمانیا قەرەبویا هەمی زیانێت دەولەتێن هەڤپەیمان بدەت ...
..
ئیمبراتوریەتا ئەلمانی بدوماهیک هات ل پشتی شورەشا نوڤێمبەری ل سالا 1918-1919ز دا و حوکمەتا دیموقراتی هاتە دامەزراندن ،
کو هاتە نیاسین ب کومارا ڤایمار ،
..
هندیکە ئیتالیا بوو کو ژ دەولەتێن هەڤپەیمان بوو هندەک دەست کەفتێن هەرێمی وەرگرت بوون بەلێ پا نەتەوە پەرستێن ئیتالی د تورە بون ژ بریتانیا و فەرنسا کو ئەوان سوزا خو بنهـ نە ئینابو ئەوا وان پەیمان ناما لەندەن دا دای ل سالا 1915ز ، کوهەر گاڤا ئەو بکەڤنە دشەری دا ئەو دێ هاری وان کەن ،!
..
د سالێن ناڤبەرا 1922 - 1925 بزاڤا فاشی ب سەرکردایەتیا "بینتیو موسولینی" شیا کودەتایەکا سەربازی بکەتە سەر دەست هەلاتا وی وەختی یا ئیتالیا و تێدا بسەرکەفت
ئەوی برێکا سیاسەتا خو ئیتالیا بەرەف ئیتالیەکا بهێز و چالاک ڤە بر و بو ئێک ژ زلهێزێن جیهانی ،و رابون ب دانانا ئیمبراتوریەتا رومانی یا سەردەمانە ،
دا بزڤرینە ئەلمانیا ڤە
ئەدلوف هێتلەری لسالا 1923 ز کودەتایەکا سەربازی ئەنجام دا ژ بو دەست ڤە ئینانا دەست هەلاتێ بەلێ پا تێدا ب سەرنەکەفت ،
هێتلەر سەروکێ پارتا نازی یا ئەلمانی بوو و پشتەڤانەکێ بهێز هەبو ژلایێ خەلکێ ئەلمانی ڤە
ژبەر ئەڤێ چەند روژ بو روژێ دەست هەلاتا ئەلمانیا پتر نێزیکی وی دبوو
،
هەتا کو ل سالا 1933 ز ئەدولف هێتلەر بویە موستەشارێ ئەلمانیا ،
هەر ژ دەست پێکێ سیستەمێ دیموکراتی لادا و دەست ب سیستەمێ شاهاتی کرەڤە
..
ل پشتی مێژویەکا کێم ئەدولف هێتلەری ئیمزا ب سەر پر چەک کرنا هێزێن خو ب شێوەکێ برەفرەهـ کر ،
شارەزایین سیاسی د وی وەختی دا هەر زور پشتی ئەڤێ چەندێ پێشنیار کر کو جەنگێ جیهانی یێ دوویێ یێ برێڤە ،
فەرنسا شیا هەڤپمانیا خو دگەل ئیتالیا پتر برەفەهـ بکەت پشتی ئیمزا کرنا پەیمان ناما فەرنسا و ئیتالیا ،
کو ئێک ژ خالێن ئەڤێ پەیمان نامێ ئەو بون فەرنسا چ بەرسڤ نەبن ل دەمێ ئیتالیا ئەسوبیا داگیر دکەت ،،
..
هێدی هێدی رەوش ئالوز تر دچوو بتایبەتی ل دەست پێکێن سالێن 1935 ز پشتی کو ئەلمانیا هەرێما سار داگیر کری ، هەروەسا هێتلەری پەیماناما ڤێرسای ژی شکاند ئەوا کو گوتی نابیت ئەلمانیا چەکی بەرهەم بینیت و هەروەسا دگەل نەجار کرنا لەشکەری یا ئجباری ، ..
..
ل سالا 1936 ز ئەلمانیا و ئیتالیا رابون ب راگەهاندنا سەنگەرەکێ نوی کو دگوتنێ سەنگەرێ روما-برلین ،
ئەڤە بتنێ ل پشتی حەفتیەکێ هەردوو وەلاتان گرێبەستا هەڤالینیێ گرێدای ،
ل دیفدا ل 25هەیڤا 10 سالا 1936 ئەلمانیا یا نازی و ئیمبراتوریەتا یابانێ رابون ب گرێدانا هەڤبەستەکا دی دگوتنێ "پەیمان ناما دژی کامێنترێن" ئانکو دژی پارتا شیوعی و ئێکەتیا سوڤیەت ،
کو ل دیفدا ئیتالیا ژی پشکداری ئەڤێ گرێبەستێ دبیت ،
6 -10 -1937 ز
..
ل 22 هەیڤا 5 سالا 1939 ز
ئەلمانیا و ئیتالیا رابون ب گرێدانا پەیمان نەماکا نوی دگوتنێ "سوزا پیلای" کو رابون ب گرێدانا سەنگەرەکێ نوی یی سەربازی کو
هەر ئێک ژ یابان و رومانیا و هەنگاریا پشکداری ئەڤی سەنگەری بون و هاتنە بناڤ کرن ب وەلاتێن هەڤسەنگەر،،
...
ئەم بزڤرینە بەری دوو سالان ژ ئەڤان رێکەفتنا
ئیمبراتوریەتا یابانێ ئارمانجێن خو یێن تایبەت هەبون و ئارمانجێن وێ یێن سەرەکی داگیرکرنا کیشوەرێ ئاسیا و دەریایا هێمن بوون ،
وەزیرێ دەرڤە یێ یابانێ دگوتنەکا خودا ل سالا 1915 ز دبێژیت : یابان نەشێت بچاڤەکێ باوەر پێکری سەحکەتە سیستەمێ لەشکەری یێ چینێ کو خودان هێزەکا مەزنن ، هەروەسا ئەڤ چەندەکا چاڤێ گومانێ بو یابانێ چێدکەت کو چین مەترسیێ بێخیتە سەر ئابورێ مللەتێ مە کو ژ 400 ملیون ئاکنجیا پێکدهێن ،
ژبەر ڤێ چەندێ ل 7 - 7 سالا 1937 یابانێ بفەرمی هرێشکرە سەر کومارا چینێ ،
هندەک ژی دبێژن مێژویا درست یا جەنگێ جیهانی یێ دوویێ دزڤریت بو سالا 1931ز لدەمێ ئیمبراتوریەتا یابانێ هرێشکریە وەلاتێ مەنشوریا ،
مێژوو نڤێسی بریتانی ئەنتونی بیفور دبێژیت : دەست پێکا جەنگێ جیهانی یێ دوویێ ژ شەرێ خالخین گول دناڤبەرا یابان و هێزێن مەنغولیا و ئێکەتیا سوڤیەت دا دەست پێکر ل سالا 1939 ز.
..
جیهان یا بەرەف شەرەکێ کوژەک ڤە دچیت و وەلاتێن هەڤسنگەر خو باش یا بەرهەڤ کری و ئارمانجا وان ئەوە ناڤێ وان بتنێ بمینیتە لسەر نەخشیێ جیهانێ بەلێ دا
وەلاتێن پتر ئاگرێ شەری خوش دکر هەردوو وەلاتێن ئەلمانیا و ئیتالیا بون کو هزرەک کربو د سەرێ خوودا و ژبلی وێ چدی نابیت رویبدەت ،
ئێکەتیا سوڤیەت یا ب گومان بو کو ئەلمانیا دێ پرانیا دەڤەرێن ئەوروپایا روژهەلات داگیر کەت ب ڤێ مەرەمێ رابو ب گرێدانا گرێبەستەکێ دگەل فەرنسا ژبو دورپێچکرنا ئەلمانیا ،..
و هندیکە ئەمریکا یە بینەریا ڤان ریدانا دکر و بچاڤەکێ ترس سەحدکرێ ئەوا کو ل هەردوو کیشوەرێن ئاسیا و ئەوروپا چێدبیت ئینا رابو بێ لایەنی یا خو راگەهاند ل
،سالا 1935 ز
ئەدولف هێتلەر رابو ب شکاندنا هەردوو پەیمان نامێت ڤێرسای و لوکارنو ئەوژی ب دوبارە زڤراندنا دەڤەرا "راینلاند" ل سالا 1936 ب هێزا جەکی ،
ب ڤێ کریارێ وەلاتێن ئەوروپی چ بەرسڤێن بهێز نەبون بو ئەلمانیا ،
د هەمان سال دا جەنگێ نافخوی ل ئیسپانیا رویددەت د سالێن ناڤبەرا 1936 -1939 ز
..
هەر ئێک ژ ئەلمانیا و ئیتالیا پشتەڤانیەکا سەربازی یا بهێز ژبو وان کەسێن ب ئەڤێ شورەشێ رابوین ل ئیسپانیا کر ، هەروەسا ئێکەتیا سوڤیەت ژی پشتەڤانیا خو بفێرێکرنا 30 هزار سەربازێن بیانی ژ بو دەستەکا حوکمەتا ئیسپانیا هنارتن ،
و هندیکە ئیتالیا بوو هاریکارێن وێ پتر بو ژ یێن ئەلمانیا ،
ب فەرمانا موسولینی 660 فروکە و 150 دەبابە دگەل 800 توپ هاڤێژان و 10000 رەشاشان هەروەسا
240٫000 برنویان ،
.و دانانە لبن دەستێ جەنەرال فرانکوی
داکو شەری بکەن لدژی حوکمەتا وی دەمی یا ئیسپانیا
د ئەڤی جەنگێ نافخوی دا هەر ئێک ژ ئێکەتیا سوڤیەت و ئەلمانیا بخو ب دەلیڤە دیت کو پیلانێن خو یێن تەکتیکی و چەکێن خو تاقی بکەن بەری کو بگەهنە شەرێ مەزن ،
پشتی شورەشا 3 سالان نەتەوە پەرستێن ئیپسانیا ب سەرکردایەتیا فرانکوی ب سەرکەفتن ئەوژی ل هەیڤا 4 سالا 1939 و فرانکو بو دکتاتورێ نوی یێ ئیسپانیا ،
هندیکە ئیسپانیا بو دشەرێ جیهانی یێ دوویێ دا چ لایەنێن دیار کری نە هەلبژارت بون و کار لسەر هەردوو سەنگەران دکر ئەم شێن بێژین کو ئیسپانیا ب سەرکردایەتیا فرانکوی بتنێ د بەرژەوەندیا خو و وەلاتێ خودا کاردکر .. بەلێ پا دگەل ئەڤێ چەندێ ژی هاریکاری ژ هەمیا مەزنترێ کری بو ئەلمانیا ئەو بو دەمێ کو هژمارەکا خوبەخشان بو ئەلمانیا فرێکری بو کرنا شەری د جەبهەیی روژهەلات دا ،
..
ل 1 هەیڤا 9 سالا 1939
ئەلمانیا بریار دا هرێش بکەتە پولەندا و ئەو ئێکەم جەنگ بو د جەنگێ جیهانی یێ دوو دا ل کیشوەرێ ئەوروپا دا بهێتە کرن
کو ئەڤ هرێشە برێکا هێزێن دەریای یێن ئەلمانی دگەل لەشکەر پەیادە هاتە کرن
ل باژێرێ دانزگ یا ئازاد ،
سەرکردێن ئەلمانیا پێکدهاتن ژ فریدریش جورج ئیبرهارت
گوستاف کلیکامب
فیلهلم هنینغسن
هێزان وان پێکدهاتن ژ 3٫400 سەربازان
دگەل پاپورەکا جەنگی
2 توربیدین
دگەل 60 توپ هاڤێژان
..
دبەرامبەر دا سەرکردێن هێزێن پولەندا هنریک سوتشارسکی
فرانسیسزک دابروسکی
هژمارا وان یا سەبارزی یا کێم بوو و چەکێن پێشکەفتی ژی نەبون کو هژمارا وان پێکدهات ژ 209 سەربازان
بەلێ دگەل ڤێژی شیان بو ماوێ حەفت روژا خو لبەر دورپێچا ئەلمانان بگرن لێ ژبەرکو ئەلمانان ب دراندنە ئەو توپ باران دکرن ل دوماهیێ ئالایێ دەست بەردانێ راکرن و ئەو کوشتین چون و ئەوێت ماین هەمی کەتنە بن دەستێ هێزێن ئەلمانی ڤە ..
هەلبەت لەشکەرێ ئەلمانیا ژی زیانێن گیانی یێن زور دان ،،
د روژا سێ یا ئەڤی جەنگی دا ئەلمانیا هوشداریەک دا بریتانیا کو لڤینێن خو یێن سەربازی ل پولەندا براوەستینت .
ئێکسەر بریتانیا و فەرنسا دگەل لایەنگرێن وان وەکی وەلاتێن کومنولوث یێن بریتانی کو نوکە بەشەکن ژ ئوسترالیا و نیوزلەندا شەر دژی ئەلمانیا یا نازی راگەهاند ،
باشورێ ئەفریقیا ل 6 - 9
و کەندا ل 10 -9
..
بریتانیا دەست ب فرێکرنا سەربازێن خو کر بو فەرنسا ،
هەر چەندە هنارتنا سەربازێن بریتانی چ مفا نە کەهاندە پولەندا ژبەکو د وی دەمی دا فەرنسا هرێشەکا هەڤدژ کر بو سەر ئەلمانیا د هەرێما سار دا ،
ئەڤ هرێشا فەرنسا کری پشتەڤانیەک بو بو هێزێن پولەندی کو ل 7 - 9 1939 دەست پێکر بو پشتی چار روژان ژ بریار دانا شەری ل دژی ئەلمانیا ،،
و فەرنسا شیا 8 کیلومەتران بچیتە دناف ئاخا ئەلمانیا دا و دەستێ خو دانا سەر 20 گوندان کو لەشکەرێ ئەلمانیا رادەست کرن بێی هیج بەرگیریەک ..
ل دیفدا ل 13 - 9 هرێش هاتە راوەستاندن ژبەر شکەستنا بتەمامی یا پولەندا د شەری دا ،
د ئەڤان هرێشان دا فەرنسا 9 فروکێن جەنگی دکەل 18 فروکێن چاڤدێری ژدەست دان ، دگەل هژمارەکا کوشتی و بریندار و بەرزەبویان ،
ل 21 - 9 بریارەک ژ وەزاراتا بەرەڤانیا فەرنسا بو موڕیس گاملان کو سەرکێشێ ئەڤێ ئوپراسینونێ بو هات و تێدا فەرمان پێکر کو هێزێن خو ڤەکێشیت بو هێلێن بەرەڤانیا ماجینو ،،
ل پشتی ئەڤێ وەلات هەڤپیەمان بریاردا دا کو دورپێچەکا دەریای بدانە سەر ئەلمانیا مەرەم ژ ڤێ چەندی ژی داکو ئابورێ ئەلمانیا لاواز بکەن ،
ئەڤێ کریارێ ئەلمانیا نەچار کر هرێشێ بکەتە سەر پاپورێن بازرگانی ل دەریایێ ئەتلەسی دا و بو دەست پێکا جەنگێ ئەتلەسی ،
ل 8 - 9 هێزێن ئەلمانیا گەهشتنە سنورێن باژێرێ وارسو پایتەختێ پولەندا ، هێزێن پولەندی شیان بو ماوێ جەند روژەکا بەرگیریێ ژ پایتەختێ خو بکەن بەلێ پا هێزێن فێرماخت شیان بتەمامی دورپێچا لەشکەری پولەندی بکەن ،
ل 17 - 9 ئێکەتیا سوڤیەت ژی دەست ب هرێشێ کر بو سەر پولەندا ،
و ل 27 - 9 1939 پولەندا بتەمامی کەفتە ددەتسێ ئەلمانیا دا بەلێ پا هەر هندەک هێزێن پولەندا بەرگیری دکر هەتا کو ل 6 - 10 1939 ل پشتی شەرێ ٔکوك"
پولەندا دەست بەردان خو ژ شەری بتەمامی راگەهاند و حوکمەتا پولەندا بشێوەکێ کاتی ل باژێرێ لەندەن هاتە پێک ئینان و سەربازێن پولەندا کو ژمارا وان نێزیکی 100٫000 هزار سەربازان بون کوچبەر بونە وەلاتێ رومانیا و وەلاتێن بەلقانێ ،
د وی دەمی دا ئەلمانیا و ئێکەتیا سوڤیەت ژی بخو ئەردێ پولەندا ژێکڤە کرن ،
...
ل 6 هەیڤا دەهـ پشتی بدوماهیک هاتنا ئوپەراسیونا پولەندا ، هتلەری پەیمان نەما کا ئاشتیێ پێشکێی هەر ئێک ژ فەرنسا و بریتانیا کر و تێدا گوت کو چارەنڤێسی پولەندا دێ هەر ئێک ژ ئەلمانیا و ئێکەتیا سوڤیەت دیارکەت ، بەلێ ل 12 هەیڤا 10 بەرسڤ ژلایێ سەروکێ وەزیرێ بریتانیا نیفیل تشامبرلین ی ڤە هات
و گوت کو ئەم چ مەرجێن ئاشتیێ و لێک گوهورنیێ دگەل دوژمنێن خوو ئەنجام نادەین .. و هوسا شەر بەردەوام و بەرفرەهـ تر لێ هات ،
...
پشتی ئەلمانیا و ئێکەتیا سوڤیەت سنورێن خو دەست نیشان کرین داخاز ژ وەلاتێن بەلتیق کر کو ئەو چ رێگری نەکەن ل دەمێ ئەو سەربازگەهێن خو ل وەلاتێن وان ددان و د بەرامبەر دا ئەوژی دێ هاریکاریێ پێشکی وان کەن ، بەلێ پا فینلەندا رەت کر کو ئەو ئەردێ خو رادەستی ئێکەتیا سوڤیەت بکەت ئەڤەژی بو ئەگەر کو ئێکەتا سوڤیەت ل 30 - 10 هرێشێ بکەتە سەر فنلەندا کو ئەڤ شەرە دهاتە ناف کرن ب شەرێ زڤستانێ ، و ل پشتی 3 هەیڤان ژ شەری و پشتی زیانێن مەزن ب ب هەردوو لایان کەفتی ئێکەتیا سوڤیەت بریار دا خو ژ جەنگێ فنلەندا ڤەکێشیت ، و پەیمان ناما "ئاشتی یا موسکو " ل 12 هەیڤا 3 سالا 1940 دگەل فنلەندا ئیمزا کر و تێدا فنلەندا دەست بەرداری بەشکێ زور یێ ئەردێ خو بو ژبو ئێکەتیا سوڤیەت ..پتر ژ وێ یا فنلەندا د جەنگی دا ژدەست دای ،
..
ل 13 هەیڤا 11 ئێکەم جەنگێ دەریای رویدا د جەنگێ جیهانی یێ دوویێ دا،
کو سێ ژێر دەریایێن بریتانیا رابون ب هرێشکرنا پاپورا جەنگی یا ئەدمیرالێ ئەلمانی "گراف شبی" ل نێزیکی رویبارێ لابلاتا ل کەنارێن ئەرجنتین ل کیشوەرێ ئەمریکا باشور ، و د ڤێ هرێشێ دا شیان پاپورا ئەلمانی بن ئاڤ بکەن ،
ل 8 هەیڤا 4 سال1940 بریتانیا دەست ب ئوپراسینا ویلفرید کر
ب ئارمانجا هندێ کو هێلا ئاسنێ خام ئەوا کو ژ سوید دهێت و دناڤبەرا نەوریج و دانمارک دا دەرباز دبیت تا دگەهیتە ئەلمانیا بگریتن ،
و دگەل هندێ بوم بێن چاندی د سنورێن دەریای یێن گرێدای ب نەرویج ڤە چاندن ، ئەوا کو بویە ئەگەر د هەمان روژا دا ژمارەکا پاپورێن ئەلمانی نقوم بوین ،
..
ل 9 - 4 ئەلمانیا هرێشکرە سەر نەرویج و دانیمارک ژبو پاراستنا هێلا ئاسنی ،
دانیمارک د چەند دەمژمێرەکان دا خو رادەستی ئەلمانیا کر ، بەلێ پا ئوپراسیونا نەرویج بەردەوام بوو هەتا 10 هەیڤا 6 و د ئەڤان هرێشان دا بریتانیا ژی کەفتە بەر زیانێن مەزن و نەشیا چ سەرکەفتنا تومار بکەت د شەرێ "نارفک" دا ئەوا کو 60 روژان بەردەوام بووی ،
و ئەڤ چەندە بو سەروک وەزیرێ بریتانیا "نیڤیل تشامبرلین" پالدای کو دەست ژ کارێ خو بکێشیت ، و ل شوینا وی "وینستون تشرشل" هاتە دانان وەک سەروک وەزیرێ بریتانیا ل 10 - 5 - 1940 ز
1940 - 1941 جەنگێ فەرنسا :
..
ل 10 هەیڤا 5 سالا 1940 ئەلمانیا هرێشکا بەرفرەهـ کرە سەر هەر ئێک ژ لوکسمبورگ و هولەندا و بەلجیکا ، جەنگ ل لوکسبورگ یا بەردەوام بو هەتا ئڤاری یا هەمان روژێ ،، ددەمەکێ دا جەنگ ل هولەندا ڤەکێشا هەتا بومبە باران کرنا روتردام ل 14 هەیڤا 5 . و هێزێن ئەلمانی ل 28 هەیڤا پێنج گەهشتنە بەلجیکا ،
هێزێن ئەلمانیا شیان ب ئوپراسیونەکا نهێنی ل 13 هەیڤا 5 بچنە د ئەردێ فەرنسا دا ، ئەوژی برێکا دارستانا "ئەدرین" ئەوا کو لسەر هێلا ماجینو ، ئەڤەژی دبیتە مەزنترین خەلەتی فەرنسا کری کو ئەوان ئەڤ دەڤەرا تژی ژ داران پشت گوهـ هاڤێت بو ...
ئەوان هزر دکر کو چ وەلاتان ئەو شیان نینن تروبمێلێن خو یێن سەربازی دناف ئەڤێ دارستانا ئاسێ را بینن ،
بەلێ پا ئەڤێ هزر کرنێ ژمارەکا مەزنا سەرکەفتنا رادەستی ئەلمانیا کرن ،
ئەڤ هاتنا ژنیشکەکێ ڤە یا هێزێن ئەلمانیا بو ناف ئەردێ فەرنسا هێزێن بریتانیا و فەرنسا نەچار کرن ئێکسەر خو ڤەکێشن ل دونكیرک ، ئەوا کو دبێژنێ "عملیة دينامو " كو ژ 27 - 5 دەست پێکر هەتا 4 - 6
و ژمارەکا مەزنا چەک و زریپوش و کەرستێن سەربازی لدیف خو هێلان ،،
ونستون تشترشل سەروک وەزیری بریتانیا دەربارەی ئەڤێ چەندێ دبێژیت :
کارەساتەکا سەربازی یامەزنە و گوت کو بنگەهێ مەیێ سەربازی ل دونکیرک ب تەمامی یا هاتیە دورپێچ کرن و چ نەمایە ئەو دێ ژناف چن یان دێ هێنە ئخسیر کرن ،
...
ل 10 هەیڤا 5 ئیتالیا ژی دەست ب داگیرکرنا ئەردێ فەرنسا کر ، ل 14 هەیڤا پێنج پایتەختێ فەرنسا پاریس کەفتە ددەستێ ئەلمانیا دا ،
ول 16 هەیڤا 6 سەروک وەزیرێ فەرەنسا بول رینو دەست ژ کارێ خو کێشا ، و ل شوینا وی فیلیب بیتان هاتە دانان ،،
..
ل 22 هەیڤا 6 فرەنسا بەیان ناما رادەست بونێ ئیمزا کر د هەمان جهـ و هەمان وەخت دا ئەو دەمێ کو ئەلمانیا بەیان ناما رادەست بونێ ئیمزا کری د جەنگێ جیهانی یێ ئێکێ دا ،
..
ئەڤجا فەرنسا بو دوو بەش فەرەنسا یا باکوری دبن دەست هەلاتا ئەلمانی دا و فەرنسا یا باشور دبن دەست هەلاتا فەرنسی دا و پایتەحێ وێژی فیشی ب رابەراتیا فیلیب بیتان ،
و ئیتالیا ژی بەشەکێ بچیک ژ باشورێ روژهەلاتا فەرنسی راکر ،
هەروەسا ئەلمانیا رێک دا فەرنسا کو کاروانێ وان یێ دەریای بیمینتە د دەریایا ناڤەراست لبن دەست هەلاتا حوکومەتا فیشی ،
و دبەرامبەر دا جەنرال شارل دیگول خو وەک سەروکێ فەرنسا یێ نوی بناڤ کر ل لەندەن ێ د نەفی کرنێ دا ،و گازی دکرە فەرنسیا کو ئەو بەردەوام بن دشەری دا دگەل ئەلمانان ..
د چاڤپکەفتنا وی راستوخو بو رادیویا بی بی سی 18 - 6 دبێژیت:
"ئەڤ جەنگە کورت نابیت ب دەست دانا بەشەک یێ وەلاتێ مە ، و هەروەسا بدوماهیک ناهێت ب شکەستنا فەرنسا د شەری دا ، ئەڤ جەنگە جەنگەکێ جیهانی یێ بەرفرەهـە و چ چێبیت بلا چێبیت ، فە خەتیرا بەرڤانی ژ فەرنسا ناچبیت ب ڤەمریت و نا ڤەمریت ، شارل دیغول ..
..
ل 3 هەیڤا شەش هێزێن دەریای یێن بریتانیا هرێش کرە پاپورێن جەنگی یێن فەرنسی ل کەنداڤێ مەرسی یا مەزن ل خەلیج و وهران ل جەزائر ب مەرەما هندێ هێزێن ئەلمانی دەستێ خۆ نە داننە سەر ئەڤان گەشتیێن جەنگی ..
و ل 10 شەش بریتانیا هرێشکرە سەر هەر ئێک ژ ئایسلەند و گرینلاد و گزیرتا فارو ، ئەوا گرێدای بو ب دانیمارک ڤە . ئەڤەژی داکو بەری دەستێن ئەلمانیا بگەهنێ ئەو کونترولێ لسەر بکەن ، و ل لایێ دی ئێکەتیا سوڤیەت هرێشکرە سەر وەلاتێن بەلتیق ، لاتیڤیا و ئەستونیا و لیتوانیا ، و لدیفدا هرێش کرە سەر هەر ئێک ژ دەڤەرێن بیسارابیا و بوکوڤینا باکور و هرتزا ئەوێن کو دکەفتنت ژێر دەست هەلاتا رومانیا دا ،
..
فیاتشسیسلاف مولوتوف سەروک وەزیرێ ئێکەتیا سوڤیەت ئەوێ کو پێگیر ب رێکەفتنا نە زوری لێ کرنێ دناڤبەرا وان و ئەلمانیا دا ، دەست خوشی ل سەرکەفتنێن بەردەوام یێن ئەلمانیا کرن ، و پێکول دکرن کو خوشیا وان یا سەرکەفتنێ دا یێ پشکدار بیت و دبێژیت :
رابەرەیەتیا سوڤیەتی ب هەمی دل خوشی ڤە پیروزباهیێن خو ئارستەی هەوە دکەت ژبەر سەرکەفتنێن هەوە یێن بەردەوام ، ئەو دەبابێن ئەلمانی یێن چوینە د باکورێ فەرنسا دا تژی بون ژ پانزینا سوڤیەتی ، و ئەو موشەکێن ئەلمانی ئەوێن روتردام ئارمانج کرن تژی بون ژ "بیروکلسین" یێ سووڤیەتی ، و ئەو گولەیێن سەربازێن بریتانی کوشتین ژ بارودا سوڤیەتی بون ..
نڤێسین : rebas faysal
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە