الخلفاء الراشدين

 

خەلیفەیێن راشدین :

دەولەتا راشدی یانژی خیلافەتا راشدین دهێتە دانان ئێکەم خیلافەتا ئیسلامی دەست هەلات کری کو هاتبو دامەزراندن پشتی وەغەرکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لسەر بن ، و پایتەختێ وێ یێ ئێکێ باژێرێ "مەدینا پیروز" بوو ژ سالا 632 زاینی هەتا سالا 656 زاینی ،

و لدیفدا پایتەختێ دەولەتێ هاتە گوهورین بو باژێرێ کوفە ژ سالا 656زاینی هەتا 661زاینی ، و رەنگێ ئالایێ دەولەتێ رەنگێ رەش بوو ، و پارێ وان یێ فەرمی دەرهەم و دینار بوون ، و دەستورێ دەست هەلاتێ لسەر بنەمایێ "الشوری" دهاتە برێڤەبرن و نەک شاهاتی یان کور شینا بابی بگریت ، و هەروەسا سنورێن دەولەتا وان پێکدهات ژ 31 دەولەتان ،

ماوێ دەست هەلاتا خەلیفەیێن راشدی :

ماولێ دەست هەلاتا دەولەتا راشدی 29 سال بوون ،کو دەست هەلاتا وان ژ سالا 632زاینی دەست پێکر و ل سالا 661زاینی بدوماهیک هات ، و ناڤێن خەلفەیێن وان پێکدهاتن ژ :

1 - أبو بكر الصديق :

ژ سالا 632 دەست هەلات وەرگرت هەتا سالا 634 ، ل پشتی مرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لسەر بن ، کو موسلمانا بەیعە دابویێ ل بن کەپرا بني ساعدة ، و ژ گرنگترین کارێن وی لدەمێ خیلافەتا ویدا ، شەرکر لدژی مرتد و وان یێن ژ رێکا ئیسلامێ دەرکەتین و پشکداری کر د شەرێ "الردة" دا ، و لەشکەرەک لبن سەرکێشیا ئوسامە بن زید فرێکر داکو شەرێ رومێ بکەت ، و قورئان کومڤە کر پشتی کو گەلەک ژ حافظێن قورئانێ هاتینە شەهید کرن و مرین ، و چەند دەڤەرەک فتح کربون ل عێراق و شامێ ، 

2 - عمر بن الخطاب :

ژ سالا 634 زاینی دەست هەلات وەرگرت هەتا سالا 644 زاینی ، و خەلیفێ دوویێ یێن راشدینە  ، و ژ گرنگترین کارێ وی لدەمێ خیلافەت وەرگرتی ، فتوحاتێن ئیسلامی بتایبەتی ل وەلاتێ فارس و مصر و ئەرمینیا ، ژهەژی گوتنێ یە بو جارا ئێکێ قودس هاتیە رزگار کرن و فتح کرن ددەست هەلاتا ویدا بوو ، و هەروەسا "دیوان المظالم" دامەزراند ، و سنورێن دەولەتا ئیسلامی گەلەک بەرفرەهـ کرن ، و عومەرێ کورێ خەتابی لسەر دەستێ ابو لٶلٶئەیێ مەجوسی هاتە شەهید کرن ل سالا 644زاینی ب خەنجەرەکا ژەهر کری

،

3 - عثمان ابن عفان :

دەست هەلات وەرگرت ژ سالا 644 زاینی هەتا 656 زاینی ، و ناسناڤێ وی ذي النورين بوو ، دەست هەلات وەرگرت پشتی مرنا عومەرێ کورێ خەتابی ، و ژ گرنگترین کارێن وی د خیلافەتا ویدا ، نڤێسین و کومڤە کرنا قورئانا پیروز د ئێک بەرگە دا ، و ئێخستن و بدوماهیک ئینانا امبراتوریەتا ساسانی ، و د سەردەمێ وی دا ئێکەم گەشتیێن جەنگی هاتنە دروست کرن ژبو مەرەما هندێ بشێن کونترولا دەڕیایا ناڤەراست ژدەستێن بیزەنتیا بینە دەر ، و دهێتە شەهید کرن د مالا خوڤە ل دەمێ وی قورئان دخاند ، د روژێن بەلایا مەزن دا "الفتنة الكبری"

4 - علي بن أبي طالب :

ژ سالا 656 زاینی دەست هەلات وەرگرت هەتا سالا 661 زاینی ، و ئەو پسمامێ درست یێ پێغەمبەری یە سلاڤێن خودێ لسەر بن ، و دەست هەلات وەرگرت پشتی شەهید بونا عثمانێ کورێ عەفانی ، و د دەمێ دەست هەلات ویدا یا تژی بو ژ شەر و بەلا و ئالوزیان ، و ژ گرنگترینان : شەرێ "الجمل" ئەوا کو هاتیە ریدان لژێر سەرکێشی و دەرکەتنا زوبەیرێ کورێ عەوامی و طلحەیێ کورێ عبیدالله و عائیشایا کچا ئەبو بەکری دەیکا مە موسلمانان ب مەرەما هندێ کو قصاص یان تولڤەکرنێ بکەن ژ بکوژێن عثمانێ کورێ عەفانی ، عەلیێ کورێ ئەبو تالبی ژی دهێتە شەهید کرن ب دەستێ ئێک ژ خەوارجان بناڤێ عبدالرحمن بن ملجم ، د مزگەفتا مەزن یا کوفە دا ب لێدانا شمشیرەکێ ژەهر کری ، ل رەمەزانا سالا 40 مشەختی ، ل سالا 661 زاینی

کومەلگەها دەولەتا راشدی :

کومەلگەها دەولەتا راشدین کومەلگەهەکا بهێز و ئێکگرتی بوو ، و زمانێ فەرمی یێ دەولەتێ زمانێ عەرەبی بوو ، بەلێ گەلەک زمانێن دی ژی دناڤ دا هەبون وەکی : کوردی و تورکی و بەربەری و کرجی و رومی و ئارامی و قوبتی و فەهلەوی و عبرانی ، و ئاینێ فەرمی ژی چپێنەڤێت ئاینێ ئیسلامێ بوو بەلێ هندەک ئاینێن دیژی دناڤ دا هەبون وەکی یەهودی و مەسیحی و مەجوسی و صابئي ، 

نڤیسین : rebas faysal