کیشوەرێ ئاسیا
کیشوەرێ ئاسیا :
مەزنترین کیشوەرێ جیهانئ یە ٨,٦٪ روبەرئ گشتی ئاڤئ ل سەر ئەردی ڤەدگریت و ٢٩,٩٪ گشت روبەرێ هشکاتیئ ڤەدگریت ،
کیشوەرێ ئاسیا ل هەمی کیشوەرئن دی مەزنترە و هەمی دکەڤیتە باکورێ هئلا یەکسان ڤە ، بەلئ گزیرتئن باشوری وەکی ( بورلینوم - سلیبس - سومەترە ) هئلا یەکسان یا ناڤەراست ژی دەرباز دکەن ، و ژمارەکا دی زور ژ گزیرتئن ( جاوە - تیممور - فلوراس ) دکەڤنە باشورێ هئلا یەکەسان ،
و ژ هەمی لایانڤە دگەهیتە هەمی جهئن جیهانئ برئکا دەریای ، ژبلی رەخئ روژئاڤای نەبیت کو رئکا چیایئن ئورال دگەهیتە کیشوەرئ ئەوروپا ،
د کیشوەرئ ئاسیا دا جئوەزیەکا مەزن ب هەژمارەکا زور ئاکنجیا یا هەی ، کو ئاکنجیئن وئ ژ هەمی کیشوەرئن دی پترن ، و بتایبەتی ل دەڤە دوولا ریباران ل باشورێ روژهەلاتی کو ل وئ دەڤەرئ ئاڤەکا زور وئاخەکا باش یا هەی ،
دئ بئژنە کیشوەرئ ئاسیا کیشوەرئ پئ چئبویان ژبەر بارودوخئ سروشتی و مروڤان ڤە ، بلندترین چیایئ جیهانئ لسەر زنجیرەیا چیایئن هیمالایا یە کو بلنداهیا ئەڤرئستە ، و دەربارەی ئاڤ و هەوای ژی سارترین دەڤەرئت جیهانئ یئن کەفتنینە باکورئ کیشوەرێ ئاسیا ، و هندەك دەڤەرئت گەرم و بارانی ب درئژاهیا هەرچار وەرزئن سالئ ، وەکی دەڤەرا هئلا یەکسان ، هەروەسا دەربارەی روەکئن سروشتی و دارستانئن مەزن و بالکئش و دەڤەرئت هشك و بئ روەك ژی یئل کیشوەرئ ئاسیادا هەین ،
ل کیشوەرئ ئاسیا جیوازیەکا گەلەك د شارستانیەتا مروڤی دا یا هەی ، کو پتر ژ هەمی کیشوەرئن دی یئن جیهانئ ، ئەڤەژی دبوارێ کومەلایەتی و ئاینی و زمانئن جورەو جور ، و دبوارئ سروشتی دا وەکی ئاخ و ئەرد و هەروەسا بلندی و نزمی و کەش و هەوای ڤە ، ل باشورێ روژئاڤا دا گەلەك نەتەوە یئن هەین وەکی ( کورد ، عەرەب ، تورك ، فارس ) دبەربەلاڤن و هندەك ژ ( ئەرمەن ، ئەزەری ) یان ژی ، هەروەسا ل وەلاتئن پاکستان و هندستانئ گەلەک جورئن مروڤئن جئواز ژئک یئن هەین وەکی ( بەنجانی ، سیخ ، بەنگالی ، مەغولی ) یئن هەین ، و د روژهەلاتا ئاسیا دا بەربەلاڤن ، هەروەسا دبوارئ ئاینی ژی دا جئوازەیەکامەرن یا هەی وەکی ( ئاینئ پیروز یئ ئیسلامئ ) ل دەڤەرئن باشورێ روژهەلات وباشورئ روژئاڤایئ کیشوەری دئاکنجینە ، کو ٢٠٪ ژ ئاکنجیئن کیشوەری پئک دئینن ، هەروەسا ل پاکستان و ئیندونزیا ، و ئاینئ مووسیا ل باشورێ روژهەلاتئ کیشوەرێ دئ بەر بەلاڤن ، وەکی ( بورما ، تایلەند ، ژاپون ، کوریایا باکور ، کوریایا باشور ) هەروەسا ئاینئ مەسیحی ل دەڤەرئن روژئاڤایا باشورئ کئشوەری د بەربەلافن ،
زنجیرە چیایئن کیشوەرئ ئاسیا :
د چیا و بانی و گران ژئک جودا کەین د کیشوەرئ ئاسیا دا ،
گرئ ئەرمینیا ل روژهەلاتا تورکیا ژ زنجیرەیا چیایئ بونتسی ژ ئک جودا دبیت ، دئژ دبیت ب درئژاهیا دەریایا رەش ل باکورێ تورکیا ،
چیایئن گوروس ب درئژاهیا کەنارئت دەریایا ناڤەراست درئژ دبیت هەتا باشورێ تورکیا ژ چیایئن عئراق و شامئ ژئڤەدبیت ،
بانیا ئەنادول کو دکەڤیتە ناڤبەرا هەردوو زجیرەیان دا ، زنجیرە چیایئن یوزرش ژئڤەدبیت بەرەف روژهەلاتی ، هەروەسا چیایئ هیندکوش ل گرئ ئەرمینیا ژئڤەدبیت ،
زنجیرە چیایئن قەفقاز ل باکورئ هەڤتەریبی ، بەلئ زنجیرەیئن زاگروس و کوردستان ل روژئاڤا یا باشوری درئژدبن و بانیا ئیرانئ دکەڤیتە ناڤبەرا وان دا ، و ئەڤ زنجیرە چیایە ب گشتی ل باکورێ روژئاڤای و باشوری دگەهنە ئک ،
گرئ بامیر گەلەك جاران دبئژنئ یقف العالم کو بلنداهیا وئ دگەهیتە ١٢,٠٠٠ پئیان ، ل روژهەلاتی گری ٤ چیایئن سەرەکی ژئڤەدبن وەکی ( هیمالایا ، کروکورم ، کونلی ، تاین ) هەتا باکوری درئژ دبیت وسنورئن دەرەڤەی بانیا تبت ،
ل روژهەلاتئ بانیا تبت گرێ چیایئ سیئ دەرکەڤیت لوی جهئ کو چیایئن هیمالایا و کونلن ژئ نئزیك دبن ، و چەند بەشەکن ژ چیایئن هیمالایا بەرەف باشورێ روژهەلاتئ ئاسیادا درئژ دبن ل گزیرتئن هندا روژهەلات دا دهئنە دیتن ، وبەشەکئ دی ل باشورێ ئین دهئنە دیتن ، و بەرەف باکورێ روژهەلات دا درئژ دبن ،
زانیاری لسەر کیشوەرێ ئاسیا :
ژمارا وەلاتئن وئ :٥٢ وەلاتن
روبەر : نئزیکی ٤٤,٠٠٠,٠٠٠ کم دوجا
ژمارا ئاکنجیا : ٤ ملیار ( ٤,١٥٠,٠٠٠,٠٠٠ ) کەس
بلندترین چیا : بلنداهیا ئڤرئست ( نیپال ، تبت ) کو دگەهیتە ٨٨٤٨م
درئژترین ریبار : یانج کیانج ٥٤٧٠م ل چینئ
مەزنترین وەلات دکیشوەرئ ئاسیا دا : وەلاتئ روسیا
مەزنترین باژئر : توکیو ل یابانئ ( ١٧ ملیون کەس لئ دژین )
گرنگترین بەرهەمئن گشتوکالی : برنج ، گەنم ، زەیتون ، باقلك ، قەسپ ، لەڤەنئن شەکرێ ، گیزا هند ، چا ، خورمە ، ترشاتی ، نوك ، لاستیك ، )
سامانئن کانزایئ : نەفت ، زئر، بوکسیت ، قورقوشم ، ئاسن ، مەنگەنیز ، ئەلمنیوم ، )
بەشئن کیشوەرئ ئاسیا :
ئاسیا یا باکور - شین
ناڤەراستا ئاسیا
ئاسیایا روژئاڤا - کەسەک
ئاسیایا روژهەلات - زەر
ئاسیایا باشور - سور
روژهەلاتا باشورێ ئاسیا - پرتەقالی
وەلاتئن کیشوەرئ ئاسیا :
١- ئەفغانستان
٢- ئوزباکستان
٣- تورکمانستان
٤- تاجکیستان
٥- قیرغیزستان
٦- کازاخستان
٧- تایوان
٨- چین
٩- کوریا باکور
١٠- کوریا باشور
١١ - ماکاو
١٢- منغولیا
١٣- هونگ کونگ
١٤- یابان
١٥- روسیا
١٦- ئەندونوسیا
١٧- برونای
١٨- بنگلادش
١٩- بوتان
٢٠- تایلەند
٢١- تیمور روژهەلات
٢٢- سنگافور
٢٣- فلیپین
٢٤- فیتنام
٢٥-کەمبودیا
٢٦- لاوس
٢٧- مالیزیا
٢٨- میانمار
٢٩- پاکستان
٣٠- سریلانکا
٣١- مالدیف
٣٢- نیپال
٣٣- هند
٣٤- ئازەربەیجان
٣٥- ئوردن
٣٦ - ئەرمینیا
٣٧ - ئیسرائیل
٣٨- ئیمارات
٣٩- ئیران
٤٠- بەحرین
٤١- تورکیا
٤٢- جورجیا
٤٣- سعودیە
٤٤- سوریا
٤٥- عئراق
٤٦- عومان
٤٧- فەلەستین
٤٨-قوبرس
٤٩- قەتەر
٥٠- کوئت
٥١- لوبنان
٥٢- یەمەن
_____________________
admin | rebas zebari
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە