باژێرێ قسطنطينية دکەڤیتە کیڤە ؟

وێنەکێ باژێرێ قسطنطينية

القسطنطينية :

القسطنطينية ب ئینگلێزی دهێتە گوتن "Constantinople" پایتەختێ ئیمبراتوریەتا رومانی

هەروەسا پایتەختێ ئیمبراتوریەتا بیزەنتی ئێک ژ گرنگترین و دێرین ترین باژێر د مێژویێ دا کو ژیێ وێ پترە ژ هزار سالان ، ڤی باژێری گەلەک شەر و فتوحات یێن دیتین ، کو مێژویا باژێرێ قسطنطينية دزڤریتە ڤە بو چەرخێ حەفتێ بەری زاینی و دهەمی شارستانیەتا دا گرنگیا خو یا پیشان دای ،

ناڤونیشانێ القسطنطينية :

باژێرێ قسطنطينية دکەڤیتە ناڤبەندێ بسفور ل باژێرێ "ئستەنبول" کو هەردوو کیشوەرێن ئاسیا و ئەوروپا بخوڤە گرێددەت ، باژێرێ قسطنطينية دبیتە نیمچە گزیرەتەک کو ئاڤ ل سێ روبەران ڤە بەرێ خو ددەتێ کو ل روژهەلاتی ڤە ناڤبەندێ بسفورە و ل باشوری ڤە دەریایا مەرمەرە ، ل باکوری ڤە دهێتە ناڤ کرن ب چەرخێ زێرین "القرن الذهبي" و ل روژئاڤای ڤە بەرێ وێ دکەڤیتە کیشوەرێ ئەوروپا ، 

خریتەکا عوسمانی کو تێدا جهێت لەشکەرێ خو یێ پەیادە و ئاڤی دیار دکەت ل دەمێ
دورپێچکرنا باژێرێ قسطنطينية

ناڤ کرن :

دەمێ ئاڤ باژێرە هاتیە دروست کرن هاتبو ناڤ کرن ب "بیزنطيوم" ئەڤ ناڤە یونانیان دانابو سەر ، و پاشی ئیمبراتور قسطنطينێ مەزن د خەونا خودا دیت کو باژێرێ وان یێت د شکێت و ئەو یێ ناڤێ باژێرێ خو دگوهوریت بو روما یا نوی "نوڤا روم" ئەوی پێکول کرن ڤێ خەونێ بکەتە راست بەلێ خەلک نە رازیبون لسەر ڤێ چەندێ و ب دەمەکێ درێژ بڤی شێوەی ما هەتا کو پشتی دەمەکی هاتە گوهارتن بو قسنطنطين و ب عەرەبی "القسطنطينية" ئاڤ ناڤە ڤەدگەریتەڤە بو ناڤێ ئیمپراتورێ وان ،

مێژو یا دروستکرنا القسطنطينية :

ئێکەم کەس ئاکنجی بوین دڤی باژێری دا ل سالا 680 بەری زاینی بو ، ئەوژی میگارا بون کو ل یونان بەرەف ڤی باژێری رێکەفت بون ، ئەوان ب "هالکیدون" ئەڤ باژێرە ب ناڤ کر ، و ل سالا 660 بەری زاینی هندەک شارستانیەتێن دی ل ڤی باژێری ئاکنجی بون و ئەڤ باژێرە هاتە ناڤ کرن ب "بیزانتیون" کو ئەڤ ناڤە ڤەدگەریتەڤە بو ناڤێ سەرکردێ وان ، ل دیف دا ئاڤ باژێرە توشی گەلەک شەر و جەنگا دبیت ، و ل سالا 313 زاینی ئەڤ باژێرە توشی هرێشەکێ دبیت ژلایێ "النیکومیدیین" و دهێتە داگیرکرن ژلایێ وان ڤە هەتا پشتی هاتنا ئیمپراتورێ رومانی قسطنطین و ژ دەستێن وان ئینانەدەر ، و ئەڤ باژێرە کرە پایتەختێ ئیمپراتوریەتا خو و ناڤ کر ب "البيزنطة" و ل دیف دا بو "نوڤا روما" روما یا نوی و لدیف وێ دا بو "القسطنطينية" و دسەردەمێ خیلافەتا عوسمانی دا هاتە ناڤ کرن ب "اسلام بول" و ل پشتی شەکەستنا خیلافەتا عوسمانی و هاتنا کەمال ئەتاتورکی هاتە ناڤ کرن ب "اسطنبول"

قسطنطين یێ دوویێ

د سەردەمێ بیزەنتیان دا :

ل سالا 337 زاینی دا قسطنطين یێ ئەکێ مر ، قسطنطينێ دوویێ هاتە سەر دەست هەلاتێ ، و ئەڤ باژێرە کرە بنگەهەکێ سەرەکی یێ ئاینێ کرستیانان ئانکو مەسیحی یان ، کو ئەوی مەزنترین کەنیسە ئاڤاکرن د جیهانێ دا ل وی دەمی دا ، ئەوژی کەنیسەیا "آیا صوفيا" بو ل سالا 360 زاینی دا ، ئەوا کو هاتیە سوتن پشتی چەندەکێ و ل دیف دا هاتیە ئاڤاکرن ڤە ، و ل دیف دا هاتیە ڤەگوهاستن بو مزگەفت ،

پشتی مرنا قسطنطينێ دوویێ کور مامێ وی "یولیان" هاتە سەر تەختێ دەست هەلاتێ ئەوی پێکول کرن ئاینێ "الوثنية" بەلاڤ بکەت دناڤ جڤاکی و خەلکی دا و پێکول کرن هەمی شینوارێت بەرێ یێت کریستیانا لابدەت بەلێ پا ئەوی دڤێ چەندێ دا شەکستن ئینا . و "یولیان" ل سالا 363 زاینی دشەرەکێ دا ل دژی فورسێ هاتە کوشتن ، و ئەڤ باژێرە ل دێف دا هاتە دابەشکرن بو دوو برایان "ڤالنس" و "ڤالێنتیان یێ ئێکێ" ڤالنس لاوزتر بوو ژ برایێ خوو و ل سالا 378 هاتە کوشتن دشەرێ "ئەدریانوبل" دا و باژێر لاوز بو ژ ئەنجامێ ڤێ شەری

پشتی وێ ریدانێ "ثيودوسيوس یێ ئێکێ" هاتە سەر دەست هەلاتا بەشێ دی یێ باژێرێ ب هەڤرکیا "ڤالنتینیان یێ ئێکێ" و ل دژی "یولیان" راستیا بو بەلاڤ کرنا ئاینێ الوثني و دوبارە ئاینێ کرستیان ئانکو مەسیحی کڕە ئاینێ سەرەکی یێ باژێری ڤە و یارێن ئولمپی قەدەغە کرن یێن وی وەختی ، ول سالا 408 زاینی "ثيودوسيوس یێ دوویێ" هاتە سەر تەختێ دەست هەلاتێ و دوبارە کەنیسا ئایا سوفیا ئاڤا کرەڤە و زانکویەک دامەزراند و درست کر ، و لسالا 413 دیوارێن باژێری بەرفرەهـ تر و موکوم تر لێکرن ترس ژ دەست درێژی یێن بەربەری یان ،

ڤەکرنا باژێرێ القسطنطيیة د ئیسلامێ دا :

پێکول کرنێن خیلافەت و دەست هەلاتدارێن موسلمان ژ سالا 

678-674 ژبو ڤەکرنا باژێرێ قسطنطینية دەست پێ کربون بەلێ پا سەرکەفتن تێدا نە دئینا هەتا کو ل سالا 1453 زاینی سولتانێ عوسمانی "محمد یێ دوویێ" یێ ناڤدار ب "محمد الفاتح" شیا ب هێز و زیرەکیا خو باژێرێ قسطنطينية ڤەکەت ، و ئەوی دانا پشتی ڤەکرنا ڤی باژێری دێ هێز و شیانێن ئەوروپی کێمتر لێ کەت کو ئەو هرێشێ بکەنە سەر دەولەتا عوسمانی و موسلمان و هەروەسا ئەگەرەکێ سەرەکی ژبو گەلەک ئاریشە و ئالوزیێن ناڤخوی کو ژبو دەولەتا وی ، و ژبەر خالا وێ یا گرنگ کو هەردوو کیشوەرێن ئاسیا و ئەوروپا پێکڤە گرێددەت

ژبو دەست پێکرنا شەری ل دەست ئێکێ محمد الفاتحي پەیمان دگەل البندقیة و جنێوا و فرسان القدیس یوحنا گرێدا کو د هەوارا قسطنطينێ ئیمپراتور نەهێ ل دەمێ دورپێچکرنا باژێری دا ،  ل دیف دا باژێر دورپێچکر و کەلها "حصار روملي" ئاڤا کر ل بسفورێ ئەوروپی ژبو رێگریکرن ل هەر هاریکاریەکێ بو قسطنطينی بهێن ، و ل دیف دا پشتەڤانی بو محمد فاتحی هاتن و ئەوی فەرمانا چێکرنا جورەکێ توپێ دا کو ب ناڤ کر "شاهی توپ" کو مەزنترین توپ بو د جیهانێ دا ل وی دەمی ، پاشی قسطنطینی هندەک کەس فرێکرن وەک نامە هەلگر بو محمد فاتحی کو ئەڤێ دورپێچکرنێ براوەستینیت محمد فاتحی سەرێت وان لێدان و شەری دەست پێکر ، دورپێچ کرن بو ماوێ 45 روژان یا بەردەوام بو ل سالا 1453 ، محمد فاتحی هرێش کرە باژێری ل هەردوو لایێن روژ ئاڤا و روژ هەلاتی ڤە ، و ژ لایەکێ ڤە توپێن "شاهی توپ" دیوارێن وان بومبە باران کرن و لەشکەرێ عوسمانی ل دەرگەهێ رومانوس ڤە چونە د باژێری دا و قسطنطين یێ امپراتور هاتە کوشتن و داوی ب دەست هەلاتا بیزەنتیا ئینا ئەوا کو 11 چەرخان دەست هەلات دکر ، و باژێرێ قسطنطينیة بو باژێرەکێ ئیسلامی و ناڤێ وێ هاتە گوهارتن بو "ئیسلام بول" و کەنیسا "آیا صوفيا" هاتە گوهارتن بو مزگەفت و ژ ئێدی پێڤە باژێرێ قسطنطينیة کەتە ل بن دەست هەلات داریا عوسمانی و ئیسلامی ،

و ل سالا 1930 موستەفا کەمال ئەتاتورک ناڤێ وێ گوهارت بو باژێرێ اسطنبول و ئەڤ باژێرە بڤی شێوەی ما ..

نڤیسین : رێباز زێباری