ئەلجەزەری "الجزري"

ئەلجەزەری "الجزري" :

ناڤێ وی "بدیع الزمان ابو العزیز کورێ ئیسماعیلێ کورێ رەزاز" د چەرخێ 12 دا یێ ژیای ، یێ ناڤودەنگە ب ئەلجەزەری ، زانایەکێ کوردێ موسلمانە ، یی شارەزا دبورێ داهێنان و بیرکاری و ئەندازیاریا میکانیکی وخودانێ گەلەک داهێنانێن مەزنە ، زانایێ بیرکاریێ بو ل باژێرێ جزیرا بوتان د سەردەمێ زێرینێ ئیسلامێ دا ، ئێک ژ پەرتوکێن وی بناڤێ "فێربونا ئامیرێن میکانیکی" ل سالا 1206 ز کو تێدا بەحسێ 50 ئامیرێن جودا جودا دکەت و شێوازێ بکارئینانا وان ، 

دەربارەی ژیانا وی گەلەک نە هاتیە زانین هەروەسا بەهرا پتر سەر ژیانا وی هاتیە گوتن و زانین د پەرتوکاوی "فێربونا ئامیرێن گرنگ یێن میکانیکی" دایە ، و ناڤێ وی ل وی جهێ ژدایک بوی هاتیە ، کو جزیرا ابن عومەرە کو د نوکەدا دبێژنێ جزیرا بوتان ، ئەوا دکەڤیتە سەر رویبارێ دیجلەی ، و ئەلجەزری بابێ ئەندازیاران دهاتە نیاسین و ل کوچکا ئارتوکلو دا بنەجهـ بویە کو ئەو کوچکا بنەمالا ئارتوکلوی بو ل باژێرێ ماردین کو دەست هەلاتا روژهەلاتا ئەنادولێ دکر لژێر دەست هەلاتا دەولەتا زەنگی ل مویسل و دیفدا لژێر دەست هەلاتا صلاح الدين الايوبي دا دەست هەلاتا خو کریە ، 

دەمژمێرا فیلی :

ئامیرێ دەمژمێرا فیلی یان یا ئاڤی ل سالا 1206 ژلایێ جەزەری هاتیە دروست کرن و رون کرن ، ئەڤ ئامیرە پێکهاتیە ژ فیلەکێ کو ب شێوەکێ بهێز ئاڤێ پالددەتە و دناڤ ئامیری دا دگەرێت ، هەتاکو ئەو بەشێن دی یێن ئامیرەی دکەڤیتە سەر سەرێ فیلی دوبارە ، ئەڤەژی بو هندێ هاتبو دروست کرن کو هەر نیڤ دەمژمێرێ دا ئەڤ ئامیرە زەنگەکێ لێدەت ، بنەمایێت ڤێ دەمژمێرا سەرنج راکێش پێک هاتبو ب عمبارەکا ئاڤێ دزکێ فیلی دا و سەتلەکا کون کری هەبو دناف دا هێدی هێدی نقوم دبو و ب وێ سەتلێ ڤە هندەک کەرەستە هەبون ب بەشێن دیڤە گرێدای بون و ئەوژی دلڤاندن دگەل تژی بونا سەتلێ ، هەتا کو هەمی ئەو بەشە لڤی بان و زەنگ لێدا بو دوبارە سەتل خالی دبو و دهاتەف سەری ڤە بو دوبارەکرنا هەمی وان تشتێت رویداین ، 

ئامیرێ فیلی ئێک ژ داهێنانێن جەزەری

چەند تابلویەکێن زانایێ مەزنێ ئیسلامی یێ کورد ئەلجەزەری :

 دەمژمێرا شەمالکێ

ئامیرێ ربوتی یێ گەروک ژ دیزاینێن زانا جەزەری یە

یاریا موسیقێ ، ژ داهێنانانێن ئەلجەزەری یە د پەرتوکا حیل الهندسة هاتیە بەحس کرن

ئامیرێ بلند کرنا ئاڤێ،

دەمژمێرا کوچکێ یا سەربەخو

ئامیرێ دەست شیشتنێ

ئەڤەژی دوماهیک داهێنانا زانایێ مەزن ئەلجەزەری یە ،

نڤیسین : رێباز زێباری