نوحاس
 |
نوحاس :
نوحاس دهێتە زانین کو ب ئێنگلیزی دبێژنێ "Copper" ئێک ژ بەربەلاڤ ترین مادەیێن کیمیائی د سروشتی دا ، کو ل رێزبەندیا بیست و پێنجێ دهێت ژ بەربەلاڤترین مادەیان دا ،
دهێتە دیتن ل سروشتی ب رەنگەکێ سور ب سەر زێری ڤە یانژی دبیت ب رەنگەکێ دی بهێتە دیتن ، و ئەو روناهیێ ڤەدگەرینیت وەکی شیشەی دەمێ تیروژکا روژێ دگەهیتێ ، ژبەر هندێ ئەو یێ جێوازە ژ مادەیێن دی ،
مێژویا نوحاسی :
نوحاس دهێتە دانان پتر ترین مادە دەرێخستی ژ وی دەمێ هاتیە ڤەدیتن ، کو مادەیێ ئێکە یە هاتیە بکارئینان د ماوێ 5000 سالان دا ، دەستپێکا ڤەدیتنا وێ ڤەدگەریت بو 8700 سالان بەری زاینی ئانکو دەهـ هزار سالان ، کو د وی دەمی دا دهاتە بکارئینان بو چێکرنا چەکی ، مسر دهێتە دانان ئێکەم وەلات کو ئاشکەراکری مادەیێ نوحاس پیچ و خراب نابیت ،
مسریان د وی دەمی دا نوحاس بکارئینا بو درووستکرنا رستک و مەدالیان و چێکرنا بزماران کو مفا ژێ ددیت بو چێکرنا پاپورێن دەریای دا ، و دروست کرنا بوری یان بو ڤەگوهاستنا ئاڤێ ، و مسر شیا دەهـ هزار تەنێن نوحاسی دەربینیت د ماوێ 1500 سالان دا و هەتا نوکە گەلەک شینوار ژ کار و کریارێن وان ب نوحاسی یێت ماینە د هەبونێ دا ،
چەرخێ برونزی پێکهاتەنەکا مفا و مەزن دیت د ڤەدیتنا نوحاسی دا ، كو وان هندەک قالبێن نوحاسی و سلیفونی ڤەدیتن ناڤ کر ب بڕونز و ڤەدیتنەکا دی کو نوحاس و زەنگ بو ناڤ کر ب نوحاسێ زەر ،
و وان ئەو قالبە ب کارئینان بو گەلەک کارێن گرنگ دژیانێ دا ، وەکی : کەرەستێن ناف مالێ و کورسی و جهێن رینشتنێ و چەکی ، هەروەسا وان نوحاس بکارئینا بو چێکرنا پارەی ، کو هاتیە دیار کرن کەڤنترین پارێ نوحاسی دزڤریت بو پارێ رومانیا دناڤبەرا سالێن 27 بەرێ زاینی هەتا 14 زاینی ،
هەروەسا ژهەژی گوتنێ یە کو هندەک پێکهاتێن دیژی ژ نوحاسی هاتنە ڤەدیتن ل سالێن 4000 بەری زاینی کو ئەوژی پێکهاتێ "کبریتات" یێن نوحاسی بو کو مسریان ب کاردئینا بو بویاغ کرنێ ، و دنوکەدا نوحاسی کارەکێ گەلەکێ گرن یێ هەی د ڤەگوهاستنا کارەبێ دا و پێکهاتن کارەبائی ،
تایبەت مەندیێن نوحاسی د فیزیائێ دا :
ژ گرنگترین تایبەتمەندیێن نوحاسی یێن فیزیائی و یێن کیمیائی ژی ئەڤەنە :
٭ پلەیا حەلاندنا نوحاسی : 1083.45 پلەیێن سەدی ،
٭ پلەیا کەلاندنا نوحاسی : 2567 پلەیێن سەدی
٭ رەنگێ نوحاسی : سورەکێ سەر زەری ڤە ،
٭ شێوەیێ ژدەرڤە : یێ نەرم و دهێتە کێشان و برین ،
٭ گەرماتیا جورەو جور : 0.385 گرام پلەیا سەدی
٭ پلەیا حەلاندنێ : 13.01 کیلوجول/مول
٭ پلەیا بوخارێ : 304.6 کیلوجول/مول
٭ پلەیا گەرماتیا دیبای : 42 پلەیێن سەدی
٭ ژمارەیا باولنج یا سالب : یانژی سالبیا کەهرەبائی : 1.90
٭ پلەیا التاین یا ئێکێ : 745.0 کیلوجول/ مول
٭ حالەتێن ئەکسیدێ : 2٫1
٭ بەرفرەهیا نوحاسی : 8٫96 غرام /3سم
جورێن نوحاسی د سروشتی دا :
گەلەک جورێن نوحاسی د سروشتی دا یێن هەین ژوانژی ئەڤەنە :
٭ نوحاسێ خام : ئەو نوحاسەکێ بشێوەیێ تاک ئانکو بتنێ دهێتە دیتن د سروشتی دا بێی کو تێکەل ببیت دگەل چ مادەیێن دی .
٭ نوحاسێ بریفوری : ئەڤ جورێ نوحاسی بەربەلاڤ ترین جورە دجیهانێ دا ، کو ئەڤ نوحاسە یێ بەلاڤ ل سەر کەڤران سەڕ شێوەیێ بەرمایکێت بەر و کەڤرێن ئەکسیدی ب تێکەل بونا نوحاسی دگەل ئەکسجینی ، و کبریتات ژ ئەنجامێ نوحاسی دگەل کبریتی ، ئەگەر تە دیت کو ئەکسید لسەرێ کەڤری یە و کبریتات ل بنێ کەڤری ،
٭ بەرمایکێن مەزن یێن نوحاسی کو ژ ئاڤا ریباران و بوخارێ دەرکەڤن : سەر شێوەیێ نوحاسێ بریفوری ڤە دچیت بەلێ جێوازکرنا وێ ب هندێ دیار دبیت کو نوحاس دڤی جوری دا رێژا وێ بلند ترە ، بەلێ پا هەبونا وێ کێمترە ، کو دیتنا ڤێ نوحاسی د دەڤەرێن بچیک یێن کەڤران دا دهێنە دیتن ،
٭ نوحاسێ تێکەل کری دگەل مادەیێن دی : د ڤی شێوەی دا دبیت تو ببینی کو نوحاس ب رێژا 0.4% بو 12% دگەل هەر ئێک ژ نیکەل و زەنگ و رساسی ، و ددەمێ دەرێخستنا وان دا مادەیان ژێک جودا دکەن بو مفا دیتن ژ وان ،
بکارئینانا نوحاسی :
ئێک ژ ئەنجامێن دەستەکا ژێبرنا جیولوجی یا ئەمریکی ددەتە دیار کرن کو نوحاس سێیەم مادەیە دهێتە بکارئینان و مفا ژێ وەرگرتن د جیهانێ دا پشتی هەر ئێک ژ ئاسنی و ئەلمنیومی ،
رێژەیا مفا وەرگرتنا نوحاسی دڤان بواران دا :
٭ 65% د بوارێ کارەبێ دا .
٭ 25% دبوارێ ئاڤاکرنێ دا .
٭ 7% دبوارێ ڤەگوهاستن دا .
٭ 3% د هەر باوەرەکێ دی دا .
ئەو جهێن کو نوحاس تێدا هەی :
٭ ئەمریکا باشور
٭ ئەمریکا ناڤەند
٭ ئەمریکا باکور
٭ باکورێ روژهەلاتا ئاسیا
٭ باکورێ ناڤەراستا ئاسیا
٭ باشورێ ئاسیا ناڤەند و نیمچە گزیرتا هندی یا چینی
٭ روژهەلاتا ئوسترالیا
٭ ئەوروپایا روژهەلات و باشورێ روژئاڤایا ئاسیا
٭ ئەوروپا یا روژئاڤا
٭ ئەفریقیا و روژهەلاتا ناڤین
 |
| مادەیێ زەنگ |
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە