خولا ئیسپانیا :

 خولا ئیسپانی یان لا لیگا (ب ئیسپانی: La Liga) یان ژی لا لیگا ئی ئەی سپورټس ژبەر ئەگەرێن سپۆنسەریێ، خولەکا فەرمی یە ل سالا 1929 هاتییە دامەزراندن، و ئەو خولا پلە ئێکە یا ئیسپانیا، کو یانەیێن ئیسپانی یێن تەپاپێیێ کێبڕکیێ تێدا دکەن ژبۆ بدەستڤەئینانا ناسناڤێ خولێ کو ئێک ژ خولێن هەرە بهێز ل سەر ئاستێ جیهانێ دهێتە هژمارتن و هەمی یانە 38 یارییان دکەن.

خول ل سالا 1929 دەستپێکر و یانەیا بەرشەلۆنا بوو براڤە. 20 تیم د خولێ دا کێبڕکیێ دکەن و سێ تیمێن کێمترین خال کوم دکەن داکەڤنە خولا پلە دوو. د درێژاهیا مێژوویا وێ دا 60 یانەیان پشکداری د خولا ئیسپانی دا کرینە، 9 ژ وان ناسناڤ بدەستڤەئیناینە، و ژ سالا 1950 وەرە، هەردوو یانەیێن ڕیال مەدرید و بەرشەلۆنا زۆربەیا ناسناڤێن خولێ کۆنترۆل کرینە. ڕیال مەدرید 36 جاران ناسناڤ بدەستڤەئینایە کو ژمارەکا پێڤانەیی یە، ل دەمەکێ بەرشەلۆنا 28 جاران ناسناڤ بدەستڤەئینایە. ل گەل هندێ ژی، چەندین یانەیێن دی شیانە ناسناڤی بدەستڤەبینن، ئەو ژی: ئەتلەتیکۆ مەدرید، ئەتلەتیک بلباو، ڤالێنسیا، ڕیال سۆسیداد، دیپۆرتیڤۆ لاکۆرۆنیا، ڕیال بێتیس، و سێڤییا.

مێژویا وێ :

ل نیسانا سالا 1927، خۆسێ ماریا ئاچێ ڕێڤەبەرێ یانا ئاریناس هزرەکا خولەکا نشتیمانی ل ئسپانیا پێشنیار کر. پشتی گۆتوبێژان لسەر قەبارێ خولێ و کێ دێ کێبرکیێ کەت، ئێکەتییا ئسپانی ڕازی بوو لسەر وان دەهـ تیمێن کو دێ ئێکەم خولا نایاب ل سالا 1929 پێکئینن. ئەو تیمە ئەڤە بوون: ڕیال مەدرید، بەرشەلۆنا، ئەتلەتیک بلباو، ڕیال سۆسیداد، ئاریناس، ئەتلەتیکۆ مەدرید، ئسپانیۆل، ڕیال یونیۆن و ڕاسینگ سانتاندێر، و هەمی لسەر بنیاتێ وێ چەندێ سەرکەفتبوون کو تیمێن جاما ئسپانیا بربوو.

سالێن سیهان و بەری سیهان :

سالێن دەستپێکێ، سەرەڕای کو بەرشەلۆنێ ئێکەم ناسناڤ د مێژوویا لیگایێ دا بر، یانا باسکی ئەتلەتیک بلباو د ناڤبەرا هەمیان دا یانا بهێزتر و زەبەلاحتر بوو. دگەل ڕاهێنەر فرێد پێنتلاند، چ کەس نەشیا کێبرکییا ئەتلەتیک بلباو بکەت، و ل سالێن 1930 و 1931 دووانەیا خول و جامێ بدەستڤە ئینا. و جام چار سالان لدووڤ ئێک د ناڤبەرا 1930 و 1933 دا بدەستڤە ئینا و ل سالێن 1932 و 1933 دووەم بوون. هەر ئەو تیما باسکی بوو یا کو مەزنترین شکەستن د مێژوویا بەرشەلۆنێ دا تۆمارکری ب ئەنجامێ 12-1. ئەو تیما توندڕەو بۆ نەتەوا خۆ کو ڕەت دکر هەر یاریکەرەکێ بیانی بینیت، مفای ژ بریارا ئێکەتیێ وەرگرت ب دیارکرنا ژمارا یاریکەرێن بیانی ب سێ یاریکەران دا کو ل وێ قۆناغێ زاڵ بیت. 

دڤێت بزانین کو بتنێ حەفت قارەمانی د ماوێ سالێن سیهان دا ژ سالا 1930 هەتا 1936 هاتنە ئەنجامدان ژ ئەگەرێ شەرێ ناڤخۆیی یێ ئیسپانی.

سالێن چلان :

دەمێ خولا نایاب پشتی شەرێ ناڤخۆیی دەستپێکری، ستێرا هەریەک ژ یانێن ئەتلەتیکۆ مەدرید و ڤالێنسیا و یانا ئەندەلوسی یا ئیشبیلیێ د ئەسمانێ خولێ دا گەش بوو. د دەمەکێ دا کو یانێن دی یاریزانێن خۆ ژ دەستدان ژ ئەگەرێ نەفیکرنێ یان سێدارەدانێ یان ژی ببوونە قوربانیێن شەرى. یانا ئەتلەتیکۆ مەدرید، کو پشتی شەرى ب ناڤێ ئەتلەتیکۆ ئەڤیاسیۆن هاتە نیاسین ژ ئەگەرێ ئێکگرتنا وێ دگەل تیما ئەڤیاسیۆن ناسیۆنال یا سەرەگۆسا دا و ناڤێ تیمێ بوو ئەتلەتیکۆ ئەڤیاسیۆن دێ مەدرید. ڤێ ئێکگرتنێ تیم بهێز ئێخست و ب ڕاهێنەرێ خۆ یێ ئەفسانەیی ڕیکاردۆ زامۆرا، پێشی ل یانێن دی خست. ل سالا 1940 ئێكەم ناسناڤێ خۆ بدەستڤەئینا و یێ دووێ ژی ئێکسەر ل سالا 1941 وەرگرت. پشتی ڤان هەردوو سالان، تیما گەنج یا ڤالێنسیا کو بەری شەرى هەبوو، گەلەک پێشکەفت و سێ جاران ناسناڤ بدەستڤەئینا ل سالێن 1942، 1944 و 1947. د وی دەمی دا چ تیمەک ب tena خۆ نەبوو سەیدا لیگایێ، و د ماوێ دەهـ سالان دا چار یانان ناسناڤێ خولێ د ناڤبەرا خۆ دا دابەشکر.

زاڵبوونا ڕیال مەدرید و بەرشەلۆنا :

ل گەل هندێ کو ئەتلەتیکۆ مەدرید ل سالێن 1950 و 1951 ل ژێر سەرپەرشتیا ڕاهێنەرێ شارەزا هێلینیۆ هێرێرا پاڵەوان بوون، لێ دەهسالا پەنجیان تۆڤێ وێ چەندێ بوو یا نها ئەم دبینین، کو ئەو ژی زاڵبوونا ڕیال و بەرشەلۆنایە. د سالێن سیهان و چل و پەنجیان دا، قەید و بەند لسەر یاریزانێن بیانی هەبوون. یانەیان بۆ نەبوو پتر ژ سێ یاریزانێن بیانی د تیمێ دا تۆمار بکەن، لێ یا بەرشەلۆنا و ڕیالێ کری فێل کرن بوو لسەر ڤان یاسایان ب ڕێکا وەرگرتنا ڕەگەزناما ئیسپانی بۆ دی ستیفانۆ، پوشکاش و کوبالا.

ب ئیلهاما یاریزانێ مەجەریێ نایاب کوبالا، یانەیا کەتەلۆنی نازناڤێن سالێن 1952 و 1953 برن. دی ستیفانۆ، پوشکاش و فرانچیسکۆ خینتۆ ناڤکا تیما ڕیال مەدرید پێکئینا یا کو بەردەوام بوو لسەر زاڵبوونێ د ماوێ وی دەهـ سالان دا. مەدرید بۆ جارا ئێکێ ل سالا 1954 خولا پلە ئێک بر (ئێکەم پاڵەوانیا خولا نایاب ل سالا 1932 بوو)، پاشی بۆ جارا دویێ لسەر ئێک ل سالا 1955، و ل دویڤ دا ل سالێن 1957 و 1958، و ب ڤێ چەندێ چار نازناڤ د وی دەمی دا بدەستڤەئینان. پاشی بەرشەلۆنا ل سالێن 1959 و 1960 ڤەگەڕیا دگەل ڕاهێنەرێ بەرێ یێ ئەتلەتیکۆ مەدرید هێلینیۆ هێرێرا و یاریزانێ وان یێ نوی لویس سوارێز، یێ کو د هەمان سال دا تۆپا زێرین وەرگرتی.

سالێن شێستێ و حەفتێ یێ و سەردەمێ مەدریدی :

سالێن شێست و حەفتیان سالێن شکۆداریا هەتاهەتایی یا یانا سپی بوون، ب بدەستڤەئینانا ١٤ ناسناڤان ژ ٢٠ ناسناڤێن هەبووی، چ دەنگەک ل سەر دەنگێ ڕیالێ نەبوو. ڤی سەردەمێ زێرین یێ مێژوویا مالا شاهانە دروستکری، پێنج ناسناڤێن ل دویڤ ئێک د ناڤبەرا سالێن ١٩٦١ هەتا ١٩٦٥، و دوو جاران سێ ناسناڤێن ل دویڤ ئێک د ناڤبەرا سالێن ١٩٦٧-١٩٦٩ و ١٩٧٨-١٩٨٠ بخۆڤە دیتن. د ڤی سەردەمی دا بتنێ یانا ئەتلەتیکۆ مەدرید ڕکابەرێ ڕاستەقینە یێ ڕیالێ بوو ب بدەستڤەئینانا چار ناسناڤان ل سالێن ١٩٦٦، ١٩٧٠، ١٩٧٣ و ١٩٧٧. ژ یانێن دی، ڤالێنسیا ل سالا ١٩٧١ و بارسێلۆنا ب سەرکردایەتیا هۆلەندی یۆهان کرۆیڤ ل سالا ١٩٧٤، زالبیوونا بەردەوام یا ڕیال مەدرید شکاند.

پاڵەوانێ وان سالێن هەتاهەتایی یێن ڕیال مەدرید، کاریگەرترین و ڕێزدارترین کەس بوو د یانێ دا و بەرپرسێ ئێکێ بوو ژ گوهۆرینا ڕیال مەدرید ژ یانا دویێ ل مەدرید پشتی ئەتلەتیکۆ مەدرید بۆ سەرکەفتیترین یانا ئیسپانی و ئەورۆپی، ئەو کەسێ پشتی مرنا وی یاریگەها یانێ ب ناڤێ وی هاتیە ناڤکرن، سەرۆک سانتیاگۆ بێرنابیۆ.

سالێن هەشتێیان :

زالبوونا مەدریدی ل سالا 1981 ب دوماهیک هات دەمێ یانا باسکیا ڕیال سۆسیداد بۆ ئێکەم جار د مێژوویا خۆ دا نازناڤی برى، پاشی ل سالا 1982 نازناڤێ دووێ ژی بدەستڤەئینا. پاشی ل سالێن 1983 و 1984، یانا باسکیا دی، ئەتلەتیک بلباو، شیا هەردوو نازناڤان ببه‌ت. ل سالا 1985، بەرشەلۆنا شیا نازناڤی ببه‌ت، به‌رى كو ڕیال مەدرید بزڤریت و پێنج نازناڤێن دى ل دیڤ ئێک ژ سالا 1986 حەتا 1990 بدەستڤەبینیت ب تیمەکا ب سەرکردایەتیا لیۆ بینهاکر، هوگو سانچێز و ئیمیلیۆ بوتر اگینیۆ.

 سالێن نوتێ یان ، کرۆیف و تیما خەونان :

ئەڤ دەمە دەستپێکا سەردەمەکێ نوی بوو بۆ بەرشەلۆنا، تێدا یۆهان کرۆیف ڤەگەڕیا سەرێ ڕێبەراتیا هونەری یا تیمێ دا کو وێ ئەفسانێ پێکبینیت یا پاشی ب ناڤێ "تیما خەونان" هاتیە نیاسین. قارەمانێن وێ پێپ گواردیۆلا، خۆسێ ماری باکێرۆ، ڕۆنالد کومان، مایکل لاودرۆپ، ڕۆماریۆ و خریستۆ ستۆیچکۆڤ بوون. تیما خەونان چار جاران خول مسۆگەر کر د ناڤبەرا سالێن 1991 و 1994ێ دا و ل سالا 1992ێ چامپیۆنزلیگ بدەستڤە ئینا. پاشی پشتی ئاریشەیەکێ دگەل کرۆیفی، لاودرۆپ بۆ ڕکابەرێ سەرسەخت ڕیال مەدرید ڤەگوهاست و سەرکەفتی بوو د هاریکاریکرنا تیمێ دا بۆ ب دوماهی ئینانا زالبیوونا بلۆگرانایێ ل سالا 1995ێ. ئەتلەتیکۆ مەدرید نازناڤێ خۆ یێ نەهێ ل سالا 1996ێ بدەستڤە ئینا، بەری کو ڕیالێ ژمارا کاسێن خۆ ل سالا 1997ێ زێدە بکەت. پشتی دەمێ سەرکەفتنا هۆلەندی، هۆلەندیەکێ دی، لویس ڤان خال، هاتە کامپ نو و بەهرەیێن گەنج دگەل خۆ ئینان یێن کو پێگەهشتین و بووینە ژ باشترین یاریزانێن دەمێ خۆ، ئەو ژی لویس فیگۆ، ڕیڤالدۆ و لویس ئێنریکێ بوون. و ب ڤێ چەندێ بەرشەلۆنا دوو جاران نازناڤ ل سالێن 1998 و 1999ێ بدەستڤە ئینا.

سالێن دوو هزارێ و سەردا :

بەرى و دگەل هاتنا هەزاریا نوی، ڕیال و بەرشەلۆنا ڕکابەریەکا دژوار ژ ڕکابەرەکێ نوی دیت، ئەو ژی یانا دیپۆرتیڤۆ لاکۆرۆنیا بوو، یا کو وەرزێ خۆ د ناڤا سێ یانەیێن سەرکەفتی دا ب دوماهیک ئینای د دەهـ وەرزان دا د ناڤبەرا سالێن 1993 هەتا 2004، کو ژمارەکا باشترە ژ یانەیێن ڕیال مەدرید و بەرشەلۆنا. ل سالا 2000، وان شیا ناسناڤی بدەستڤە بینن و بوونە یانەیا نەهێ د دیرۆکا تۆپا پێ یا ئیسپانی دا کو دبیتە قارەمانا لیگایێ.

ڕیال مەدرید دوو ناسناڤێن دی یێن لیگایێ ل سالێن 2001 و 2003 بدەستڤە ئینان، و ناسناڤێن سێیێ و چارێ د هەزاریا نوی دا ل سالێن 2007 و 2008 پشتی سێ سالێن بێ ناسناڤ بدەستڤە ئینان. تیما ڕکابەر ل سەر ئاستێ ئەورۆپی و ناخۆیی ژبلی ڤالێنسیا ب سەرکردایەتیا هێکتۆر کوپەری کەس نەبوو. ڤالێنسیا وەرزێن 2000 و 2001 وەک دووەما چامپیۆنزلیگێ ب دوماهیک ئینا، پاشی جێگرێ وی ڕافایێل بێنیتێز ل سەر ڤی بنەمایێ ب هێز ئاڤا کر و ل سالا 2002 بوو قارەمانا لیگایێ و ل سالا 2004 دووانەیا لیگایێ و کاسا ئێکەتییا ئەورۆپی بدەستڤە ئینا.

وەرزێ 2004-2005 ڤەگەریانا بەرشەلۆنا ب ڕێیا ستێرا وان یا ئێکێ یا بەرازیلی، ڕۆنالدینهۆ، بخۆڤە دیت و وان ل وێ سالێ ئێکەم ناسناڤێ خۆ د سەدێ نوی دا بدەستڤە ئینا، پاشی دووانەیا چامپیۆنزلیگێ و لیگا ئیسپانی ل سالا 2006. پشتی هنگی ڕیال مەدرید هات و دوو وەرزێن ل دویڤ ئێک ناسناڤێ لیگایێ بدەستڤە ئینا. لێ سالا 2009 جودا بوو و دەستپێک بوو بو بەرشەلونا ب تایبەتی دەمێ بەرشەلۆنا شەش ناسناڤ ب دەستڤەئیناین ب سەرکردایەتیا ڕاهێنەرێ وی دەمی یێ نوی پێپ گواردیۆلا.

2010 و هەتا نوکە :

دەهک ب دوو ناسناڤێن ل دویڤ ئێک یێن بەرشەلۆنا دەستپێکر، ل دویڤدا ڕیال مەدریدێ ب سەرکردایەتیا ڕاهێنەرێ پورتوگالی ژۆزێ مۆرینهۆ ناسناڤەک بدەستڤەئینا، ئەوێ شیا ناسناڤەکێ بشکێنیت کو ب باشترین ناسناڤ د مێژوویا خولێ دا دهێتە هژمارتن ب ژمارێن بێ وێنە، کو تێدا بلندترین ژمارا خالا ب 100 خالان بدەستڤەئینا، هەروەسا ژمارا پێشینە یا گۆلان د خولێ دا بۆ ئێک وەرز ب 121 گۆلان شکاند و سەرکەفت د ب زەحمەترین یاریگەهان دا وەکی کامپ نۆ، میستایا، ڕامۆن سانچێز پیزخوان، سان مامێس، ڤیسێنتی کالدیرۆن و یێن دی. د وەرزێ ل دویڤدا، بەرشەلۆنا ب سەرکردایەتیا ڕاهێنەرێ خودێ ژێ ڕازی تیتۆ ڤیلانۆڤا شیا ژمارا مۆرینهۆی دووبارە بکەت و خولێ ب 100 خالان ببەتەڤە و ناسناڤێ خۆ یێ بیست و دووێ د مێژوویا یانەیێ دا بدەستڤەبینیت. ل سالا 2014، یانەیا ئەتلەتیکۆ مەدرید شیا کۆنترۆلا بەرشەلۆنا و ڕیال مەدریدێ لسەر ناسناڤی بۆ دەما دەهـ سالان بشکێنیت، پشتی شیای ناسناڤێ خۆ یێ دەهێ د مێژوویا خۆ دا د گەڕا داویێ یا لیگایێ دا ل هەمبەر دووەمێ خولێ، یانەیا بەرشەلۆنا، بدەستڤەبینیت.  پاشی بەرشەلۆنا جارەکا دی زڤری و دو وەرزێن لدیڤ ئێک ناسناڤ بدەستڤە ئینا، ب سەدەما وان گرێبەستێن یانەیێ کرین پشتی سزایێ ڕاگرتنا گرێبەستان بدوماهیک هاتی، دەمێ گرێبەست دگەل ئۆرۆگوایی لویس سوارێزی ژ لیڤەرپۆلێ، و ئیڤان راکیتیچی ژ ئیشبیلیایێ، و تێر شتێگنی ژ گلادباخێ، و ڕاهێنەرێ نوی لویس ئێنریکی کرین. ئەڤ گرێبەستە بوونە ئەگەرێ ڤەگەریانا تیمێ بۆ سەرکەفتنێن بەردەوام و بدەستڤەئینانا ناسناڤان، و ناسناڤێ لیگا و سێینەیا مێژوویی بۆ جارا دووێ د دیرۆکا یانەیێ دا بدەستڤە ئینا. و ل وەرزێ لدیڤدا، بەرشەلۆنا زوی دەست ب سەرکەفتنان کر، و ئەڤ چەندە بوو ئەگەر تیم د حەفتیێن ئێکلاکەر دا وەستیای بیت، چونکی بەرشەلۆنا ب جوداهیا ١٢ خالان ل پێشیێ بوو حەتا هەیڤا نیسانێ، پاشی ئاستێ تیمێ پاشکەفت و کلاسیکو ل کامپ نوی و دژی ریال سۆسیداد و ڤالێنسیا ژ دەستدا، و جوداهی دگەل تیمێ دویێ بتنێ بوو خالەک.  لێ ژ بەختێ باش تیم ڤەگەڕیا پشتی هەست کری کو ژ دەستدانا ناسناڤی نێزیک بوویە، دا تیم جارەکا دی رابیتەڤە و ب پێنج یاریێن لسەر ئێک سەرکەڤیت و ناسناڤی ل غرناطة ب دەستڤە بینیت، داکو بەرشەلۆنا ناسناڤێ خۆ یێ ٢٤ د دیرۆکا خۆ دا و هەروەسا ناسناڤێ شەشێ د هەشت وەرزێن دوماهیێ دا ب دەستڤە بینیت. و ل دویڤ وێ ڕیال مەدرید دهێت ب ناسناڤێ خۆ یێ ٣٣ د دیرۆکا خۆ دا پشتی سەرکەفتنا خۆ لسەر مەلەگا ب ٢-٠ پشتی چار وەرزان ژ دویرکەفتنا ژ ناسناڤی.

بەرشەلۆنا جارەکا دی ڤەگەڕیا دا ناسناڤێ خۆ یێ ٢٥ د لیگا دا ب دەستڤە بینیت پشتی گەلەک گرێبەستێن کرین د ناڤا یانێ دا، یا هەرە دیار گرێبەستا هەردوو یاریزانێن بەرازیلی پاولینیو بوو یێ کو بۆ وەرزەکێ یاری کری و کۆتینیۆ ژ یانا لیڤەرپوول.

وەرزێ ٢٠١٩-٢٠٢٠ ڤەگەڕیانا زێدانی بۆ ڕیال مەدرید دیت و شیا ناسناڤێ ٣٤ یێ لیگا بۆ یانا شاهانە ب دەستڤە بینیت.

نڤیسین : رێباز فیصل