کوردستان :

 کوردستان یان وەلاتێ کوردان (ب کوردی: کوردستان، Kurdistan) هەرێمەکا جوگرافی یا کەلتوری یە ل ڕۆژهەلاتا ناڤین، ژ چیایێن زاگرۆس هەتا جزیرەیا فوراتێ ڤەدکێشیت، و ئەڤرۆ ژ پارچەیان ل باشورێ ڕۆژهەلاتێ تورکیا و باکورێ عیراقێ و باکورێ ڕۆژئاڤایێ ئیرانێ پێکدهێت و لدیڤ هندەک پێناسان دگەهیتە پارچەیان ژ باشورێ قەفقاسیا. دەڤەرێ د دیرۆکێ دا گەلەک بنەمال و میرگەهـ و شێخاتیێن کوردی بخۆڤە دیتینە. کێشا کوردی د سەردەمێ نوو دا دەستپێکر دەمێ کوردستان بۆ جارا ئێکێ پشتی شەرێ چالدێران ل سالا 1514ێ دناڤبەرا عوسمانیان ب سەرکردایەتیا سەلیمێ ئێکێ و سەفەویان ب سەرکردایەتیا ئیسماعیلێ سەفەوی دا هاتیە دابەشکرن. هەردوو دەولەتان ل سالا 1555ێ پەیمانا ئەماسیێ ئیمزاکر کو تێدا سنور هاتنە دەستنیشانکرن، و لسەر ڤێ بنەمایێ کوردستان ب فەرمی هاتە دابەشکرن. لدیڤ وێ ژی پەیمانا زەهابێ ل سالا 1639ێ و پەیمانا ئەرزەرۆم یا ئێکێ ل سالا 1823ێ و پەیمانا ئەرزەرۆم یا دووێ ل سالا 1847ێ و رێککەفتنا تارانێ ل سالا 1911ێ و رێککەفتنا دەستنیشانکرنا سنوران ل سالا 1913ێ هاتن. پشتی شەرێ جیهانیێ ئێکێ و هەلوەشینا دەولەتا عوسمانی، ئاخا کورد لێ دژین دناڤبەرا تورکیا و عیراقێ دا هاتە دابەشکرن. ئەڤ چەندە روودا لگەل هندێ کو بەندێن پەیمانا سیڤەر، یا کو سنورێن دەولەتا تورکیا یا نوو دگەل جیرانێن وێ دیار دکرن، تێدا هاتیبوو کو دەولەتەکا کوردی یا سەربخۆ ل باشورێ رۆژهەلاتێ ئەنادۆلێ بهێتە دامەزراندن، دگەل پێشنیارا ئەنجامدانا راپرسیەکێ ل هەیڤا تەباخا سالا 1922ێ ل دەڤەرێن کوردی یێن دناڤ ویلایەتا مووسلێ دا، دا کو ب دەولەتا کوردی یا پێشنیارکری ڤە بهێنە گرێدان. لێ، دەڤەر لسەر بنەمایێ پەیمانا لۆزانێ دناڤبەرا تورکیا و بەریتانیا و فرەنسا دا بۆ تورکیا هاتە تەرخانکرن. کومەلا نەتەوان د کومبوونا خوە یا سیهـ و حەفتێ دا ل 16ێ کانوونا ئێکێ یا سالا 1924ێ ل جنێڤێ، بریار دا هەمی ئاخێن دکەڤنە بن "هێلا برۆکسل" ب پاشایەتیا عیراقێ ڤە بهێنە گرێدان و ب ڤێ چەندێ دەڤەرێن ویلایەتا مووسلێ ل سالا 1925ێ ب پاشایەتیێ ڤە هاتنە لکاندن.  سەدا بیستێ گەلەک شۆرەشێن کوردی و دامەزراندنا چەندین قەوارەیێن کوردی یێن جودا ل ئیران و تورکیا بخۆڤە دیتن، وەکی دەولەتا کوردی (١٩١٨-١٩١٩)، و شانشینا کوردستانێ، و کوردستانا سۆر، و کۆمارا ئاراراتێ، و کۆمارا مەهابادێ. مێژوویا نوو یا کوردان توندوتیژی، جینۆساید، و سەرهلدانان ل گەل ناکۆکیێن چەکداری یێن بەردەوام بخۆڤە دگریت. کوردستـانا عیراقێ بۆ جارا ئێکێ ستاتۆیا ئۆتۆنۆمیێ د رێککەفتنەکا سالا ١٩٧٠ێ دا ل گەل حکومەتا عیراقێ پشتی سالێن شەری بدەستڤە ئینا، و کوردێن سووریێ یێن پشکداری د شەرێ ناڤخۆیی یێ سووریێ دا کرین، شیاینە کۆنترۆلا دەڤەرێن بەرفرەهـ یێن سووریێ بکەن و تێدا رێڤەبەریەکا خۆسەر ل رێڤەبەریا خۆسەر یا باکور و رۆژهەلاتێ سووریێ یا نەدانپێدایکری دامەزرینن. بزاڤێن کوردی بەردەوامن لسەر داخوازکرنا پتر مافێن چاندی و ئۆتۆنۆمیێ یان سەرخوەبوونێ ل سەرانسەری کوردستانێ.

نەخشەیەکێ عثماني دسەردەمێ سلتان عبدالحمیدێ دوویێ دویێ دا ل لایێ روژهەلاتا ناڤەراست ناڤێ کوردستان
لسەر نەخشەی هاتیە دانان

نڤیسین : رێباز فیصل