ريبارێ دیجلە

 

ریبارێ دیجلە :

 ڕووبارێ دیجلەی ڕووبارەکە ژ چیایێن تۆڕۆس ل باشوورێ ڕۆژهەلاتا ئەنادۆلێ ل تورکیا دەردکەڤیت. درێژاهیا ڕووباری نێزیکی 1,718 کیلۆمەترانە و پتریا ڕێڕەوا وی ب درێژاهیا نێزیکی 1400 کیلۆمەتران د ناڤ ئاخا عیراقێ دایە. ڕووبار ژ سنوورێ سوریا و تورکیا دەرباز دبیت و نێزیکی 50 کیلۆمەتران د ناڤ ئاخا سوریایێ دا دچیت، پاشی ل گوندێ فێشخابوور دچیتە د ناڤ ئاخا عیراقێ دا یان کوردستانا باشور دا و ل دوماهیێ دڕێژیتە کەنداڤا عەرەبی. دیجلە ل باژێڕێ کوت دبیتە دو لق، ئەو ژی ڕووبارێ غەڕاف و یێ دجێل.

ل بەرێ ڕووبارێ دیجلەی ل قورنێ ل باشوورێ عیراقێ دگەهشتە ڕووبارێ فوراتی و شەتۆل عەرەب پێکدئینا، ئەوا دڕێژیتە کەنداڤا عەرەبی، لێ نوکە ڕێڕەوا فوراتی هاتیە گوهۆڕین و ل دەڤەرا کڕمێ نێزیک بەسرا دگەهیتە ڕووبارێ دیجلەی.  پشتی دکەڤیتە د ناڤ ئاخا عیراقێ دا، پێنج لق تێدا دڕێژن، ئەوژی ئەڤەنە: خابوور، زێیێ مەزن، زێیێ بچووک، عوزێم و دیالە. ئەڤ لقە دو ژ سێیێن ئاڤا ڕووباری دئینن. لێ سێیەکا دی ژ تورکیا دهێت. دوماهیک لقێ کو دڕێژیتە دجلەی، ڕووبارێ دیالەیە کو دکەڤیتە باشوورێ بەغدا ب دووراتیەکا کێم، پاشی خواردبیت و ب لەزاتیەکا کێم دچیت حەتا دگەهیتە ئەردەکێ نزم و تەخت حەتاکو دگەهیتە ڕووبارێ فراتی. زوورترین ئەردێن ب بەرەکەت یێن عیراقێ دکەڤنە وی دەڤەرێ نێزیک و دناڤبەرا ڕووبارێن دجلە و فرات دا، و هەردوو ڕووبار ئاڤا پێدڤی بۆ ئاڤدانێ دابین دکەن.

پتریا ئاکنجیێن عیراقێ ل ڤێ دەڤەرێ دژین، و بەغدا، مەزنترین باژێر و پایتەختێ عیراقێ، دکەڤیتە سەر ڕووبارێ دجلەی. ئاڤا کو بۆ بەرهەمئینانا وزا کارەبێ ب هێزا ئاڤێ دهێتە بکارئینان، د بەنداڤێن ل سەر درێژاهیا ڕووباری ل عیراقێ هاتینە چێکرن دهێتە هەلگرتن، و یا گرنگترین ژوان بەنداڤا مووسلێ یە. بەلەمێن بچووک د ڕووبارێ دجلەی دا دچن، لێ پشکامەزن یا ڕووباری یا تەنکە کو ڕێکێ نادەت کەشتیێن مەزن تێدا بچن. 

ناڤچەیا دیجلە و فوراتێ جهێ ئێک ژ شارستانیێن دەستپێکێ یێن جیهانێ بوو، ئەوا ل سۆمەر ل سالا 3500ێ بەرى زايينێ پەیـدا بووى. شارستانیا ئاشوورى و شارستانیێن دى یێن کەڤن ل وێ ناڤچەیێ گەشە کر. و هەتا نوکە شوونوارێن پایتەختێ ئاشوورى لسەر ڕووبارێ دیجلە ماینە.

ناڤکرن :

دَجَل الشيءَ غطاه: ئانکۆ تشتەک ڤەشارت یان داپۆشی. دِجْلة ناڤێ ڕووبارەکی یە، ژ داپۆشینێ هاتیە چونکی دەما ڕابوویێ ئاخ ب ئاڤا خۆ داپۆشیە. دبێژنێ دِجْلة و دَجلة ب کەسرا دالێ و ب فەتحا وێ. دُجَیل: ڕووبارەکێ بچووکە ژ دیجلەى دچیت.

ناڤێ سۆمەرى یێ دیجلەى «ادجنا» یە.

ناڤێ سامى «ادجلان»ە.

ناڤێ تەوراتى «حداقل»ە.

باژێرێن دکەڤنە سەر رویباری :

تورکیا: بسمیل، کەلها کیفا، جزیرة ابن عمر

سوریا: دێرک.

عێراق :مووسل، بێجی، تکریت، سامەڕا، بەغدا، کوت، مەدائین، عەمارە، قوڕنە.

پڕۆژێن لسەر  ڕویباری هاتنە دانان :

تورکیا زنجیرەکا بەنداڤان لسەر ژۆریێ ڕویبارێن دیجلە و فوراتی دروست دکەت، کو دبێژنێ پڕۆژێ باشورێ ڕۆژهەلاتا ئەنادۆلێ.

ل عێراقێ ژی چەند بەنداڤەک د ئاڤاکرنێ دانە، یا هەرە دیار بەنداڤا مەخکول و بەنداڤا بادوشە.

ریبارێ دیجلە و فورات لسەر نەخشەی

نڤیسین : رێباز فيصل