نوژداریا زاروکا

 

نوژداریا زاروکان :

نوژداریا زارۆکان، کو ب "Pediatrics" دهێتە نیاسین، ئێک ژ گرنگترین تایبەتمەندیێن نوژداریێ یە کو گرنگیێ ب ساخلەمی و چاڤدێریا زارۆکان ددەت ژ بۆری ژدایکبوونێ هەتا دگەهیتە ژیێ سنێلیێ (پونزەهـ سالیێ). ئەڤ بەشە نه تەنها لسەر چارەسەرکرنا نەخۆشیان راوەستایە، بەلکی چاڤدێریا گەشەکرنا لەشی و ئەقلی یا زارۆکی، پاراستنا وی ژ نەخۆشیان ب رێکا ڤاکسینان، و شیرەتکرنا دایک و بابا لسەر رێکێن دروست یێن خودانکرنێ ژی بخۆڤە دگریت.

گرنگیا نوژداریا زارۆکان

ساخلەمیا زارۆکان بنگەهێ ساخلەمیا جڤاکی پێکدهینیت. زارۆکەکێ ساخلەم دشێت باشتر فێرببیت، گەشە بکەت و ببیتە ئەندامەکێ چالاک و بەرهەمدەر د پاشەرۆژێ دا. نوژدارێ زارۆکان رۆلەکێ سەرەکی دبینیت د پاراستنا ڤێ ساخلەمیێ دا ب رێکا ڤان خاڵان:

• کێمکرنا رێژا مرنا زارۆکان: ب رێکا چارەسەریێن نوو و ڤاکسینان، نوژداریا زارۆکان شیايه رێژا مرنێ ب سەدەما نەخۆشیێن بەربەلاڤ وەکو سوریک و کۆخکا رەش ب شێوەیەکێ بەرچاڤ کێم بکەت.

• چاڤدێریا گەشەکرنێ: نوژدار ب بەردەوامی چاڤدێریێ ل کێش و بەژنا زارۆکی دکەت دا کو پشتراست ببیت کو گەشەکرنا وی ب شێوەیەکێ سروشتی برێڤە دچیت.

• پێشگیری ژ نەخۆشیان: ب رێکا پێدانا ڤاکسینان د دەمێ دیارکری دا، زارۆک ژ گەلەک نەخۆشیێن کوشندە دهێنە پاراستن.

• ئاشکراکرنا زوی یا ئاریشەیان: سەرەدانێن بەردەوام بۆ دەف نوژداری یارمەتیدەرن بۆ ئاشکراکرنا هەر ئاریشەیەکا ساخلەمیێ یان گەشەکرنێ د قۆناغێن زوی دا.

قۆناغێن تەمەنێ زارۆکیێ د نوژداریێ دا

نوژداریا زارۆکان لسەر چەند قۆناغێن سەرەکی یێن ژیێ زارۆکی بەلاڤ دبیت:

1. ژدایکبوویێن نوو (Newborn): ژ رۆژا ژدایکبوونێ هەتا ٢٨ رۆژی.

2. زارۆکێ شیرخۆر (Infant): ژ مەهەکێ هەتا سالەکێ.

3. زارۆک (Toddler/Child): ژ سالەکێ هەتا ١٢ سالیێ.

4. سنێلە (Adolescent): ژ ١٢ سالیێ هەتا ١٨ سالیێ.

هەر قۆناغەکێ ژ ڤان تایبەتمەندی و پێتڤیێن خۆ یێن ساخلەمیێ هەنە کو نوژدارێ زارۆکان شارەزایێ تێدا هەیە.

نەخۆشیێن بەربەلاڤ دناڤ زارۆکان دا

گەلەک نەخۆشی هەنە کو ب تایبەتی تووشی زارۆکان دبن. هندەک ژ وان یێن بەربەلاڤ بریتینە ژ:

• تا (Fever): بلندبوونا پلەیا گەرماتییا لەشی ئێک ژ نیشانێن هەرە بەربەلاڤە کو لەشێ زارۆکی بەرەڤانیێ ژ هەودانەکێ (ئیلتیهابەکێ) دکەت. گەلەک جاران سەدەمێن وێ ڤایرۆسینە و پێتڤی ب چارەسەریێن دژە-بەکتریا ناکەت.

• کۆخک و پەرسیڤ (Cough and Cold): زارۆک گەلەک جاران تووشی ڤایرۆسێن کۆئەندامێ هەناسێ دبن، وەکو ئەنفلۆوەنزا A کو دشێت ببیتە ئەگەرێ بهێن تەنگیێ، ب تایبەتی ل دەڤ زارۆکێن ژیێ وان ژ چار مەهان کێمتر. هەروەسا ڤایرۆسێ "Respiratory Syncytial Virus" (RSV) ژی ئێک ژ سەدەمێن سەرەکی یێن نەخۆشخانەکرنا زارۆکانە.

• زکچوون (Diarrhea): گەلەک جاران ژ ئەگەرێ ڤایرۆسان یان بەکتریایان چێدبیت و دشێت مەترسیێ لسەر ژیانا زارۆکی دروست بکەت ئەگەر نەهێتە چارەسەرکرن، چونکی لەشێ وی تووشی هشکبوونێ دبیت.

• هەودانا گوهی (Ear Infection): ئێک ژ ئاریشەیێن بەربەلاڤە، ب تایبەتی ل دەڤ زارۆکێن بچووک.

• نەخۆشیێن پیستی: وەکو "گەڕی" و هەستیاریا پیستی (ئێکزیما).

د هەر حالەتەکێ دا، گرنگە کو دایک و باب بێی شیرەتا نوژداری چ دەرمانان نەدەنە زارۆکێن خۆ، چونکی هندەک دەرمان دشێن زیانێ بگەهیننە ساخلەمیا وان.

پاراستنا ساخلەمیا زارۆکان: ڤاکسین و خۆراک

دوو ژ گرنگترین ستونێن پاراستنا ساخلەمیا زارۆکان بریتینە ژ ڤاکسیناسیۆن و خۆراکێ ساخلەم.

1. ڤاکسیناسیۆن (کوتان):
ڤاکسین لەشێ زارۆکی فێری بەرەڤانیکرنێ دژی نەخۆشیێن کوشندە دکەن. وەزارەتا ساخلەمیا حکومەتا هەرێما کوردستانێ خشتەکێ ڤاکسیناسیۆنێ یێ فەرمی دانايه کو پێتڤیە هەمی زارۆک پێگیریێ پێ بکەن. ئەڤ خشتە ڤاکسینێن دژی نەخۆشیێن وەکو:

• ئیفلیجا زارۆکان (Polio)

• سوریک، نکاف، و سوریکا ئەلمانی (MMR)

• تێتانیۆس، دیفتریا، و کۆخکا رەش (DTP)

• هەودانا جگەرێ یا جۆرێ B

2. خۆراکێ ساخلەم:
خۆراکەکێ باش و هەمەرەنگ گرنگە بۆ گەشەکرنا لەشی و مێشکێ زارۆکی.

• شیرێ دایکێ: باشترین خۆراکە بۆ زارۆکێ شیرخۆر (هەتا شەش مەهیێ)، چونکی هەمی ماددێن پێتڤی تێدانە و بەرگریا لەشێ وی بهێز دئێخیت.

• خۆراکێ تەمامکەر: پشتی شەش مەهیێ، دڤێت هێدی هێدی خۆراکێن دی وەکو فرێقی، کەسکاتی، و برنجی بۆ بهێنە زێدەکرن.

• خۆراکێ هەمەجۆر: بۆ زارۆکێن مەزنتر، پێتڤیە خۆراکێ وان زەنگین بیت ب پرۆتین، کالسیۆم (بۆ هەستیان)، و ڤیتامینان.

ئامۆژگاری بۆ دایک و بابا

• سەرەدانێن رێکخستی: ب بەردەوامی سەرەدانا نوژدارێ زارۆکان بکەن بۆ چاڤدێریا گەشەکرنێ و وەرگرتنا ڤاکسینان، نەک تنێ د دەمێ نەخۆشیێ دا.

• چاڤدێریا نیشانان: ئاگەهداری هەر نیشانەکا نوو یان نەسروشتی بن، وەکو گهورینا رەفتارێ، کێمبوونا خارنێ، یان ئاریشەیێن هەناسێ. د حالەتێن وەکو تایەکا بلند، بهێن تەنگی، یان زکچوونا دژوار، ب زوترین دەم پەیوەندیێ ب نوژداری بکەن.

• ژینگەهەکا پاقژ: پاقژیا دەست و پەرێن زارۆکی و ژینگەها وی دشێت رێگریێ ل گەلەک نەخۆشیان بکەت.

• پاراستنا زارۆکان: ژبلی ساخلەمیا لەشی، پاراستنا زارۆکان ژ هەر جورە زیانەکا جەستەیی، سۆزداری، یان بکارئینانێ ئەرکەکێ سەرەکی یێ جڤاکی یە. لژنێن تایبەت بۆ پاراستنا زارۆکان ل پارێزگەهان هاتینە پێکئینان دا کو دویڤچوونێ بۆ ڤان کەیسان بکەن.

ب گشتی، نوژداریا زارۆکان زانستەکێ بەرفرەهـ و گرنگە کو بنەجهێ ساخلەمیەکا باش بۆ نەوەیێن داهاتی دابین دکەت. پێگیری ب رێنمایێن نوژداران و چاڤدێریا بەردەوام کلیلا زارۆکیەکا ساخلەم و بەختەوەرە.

نڤیسین : رێباز فیصل