ئیدریس مستەفا بارزانی :

ئیدریس بارزانی: ئەندازیارێ ئاشتیێ و پێشمەرگەیێ هەردەم زیندی 

 

پێشەکی :

د دیرۆکا دوور و درێژا بزاڤا ڕزگاریخوازییا گەلێ کوردستانێ دا، ناڤێن گەلەک سەرکردە و قارەمانێن هەلکەفتی ب پیتێن زێرین هاتینە نڤیسین. ژ وان ناڤێن هەرە دیار و کاریگەر، ناڤێ ئیدریس مستەفا بارزانی یە، ئەو کەسایەتیێ سیاسی و پێشمەرگەیێ خودان هەلویست و دووربین کو ژیانا خوە یا کورت و پڕی بەرهەم تەرخانکری بۆ دۆزا ڕەوایا گەلێ خوە. ئیدریس بارزانی، کو ب "ئەندازیارێ ئاشتیێ" دهێتە نیاسین، نە تنێ کوڕێ ڕێبەرێ نەتەوەیی کورد، مستەفا بارزانیێ نەمر بوو، بەلکی ئەو ب خوە ژی قوتابخانەیەکا سیاسی و نیشتیمانپەروەریێ بوو کو کاریگەریەکا مەزن ل سەر ڕەوتا ڕوودانێن سیاسی یێن کوردستانێ و دەڤەرێ بجە هێلایە.

ئەڤ ڕاپۆرتە دێ تیشکێ ئێخیتە سەر ژیان، خەبات، تێکۆشان و میراتێ سیاسی و جڤاکی یێ ئیدریس بارزانی ب زاراڤێ بادینی، و دێ هەول دەت وێنەیەکێ ڕوون و بەرفرەهـ ل دۆر ڤی سەرکردەیێ مەزن پێشکێشی خواندەڤانان کەت.

ژ دایکبوون و ژیانا زارۆکینیێ د ناڤ ئاگرێ شۆڕەشێ دا :

ئیدریس مستەفا بارزانی ل سالا ١٩٤٤ ل گوندێ بارزان، د ناڤ دلێ شۆڕشا سێیەم یا بارزان (١٩٤٣-١٩٤٥) دا، ژ دایک بوو. ژ دایکبوونا وی د وەها هەل و مەرجەکێ ئالۆز دا، نیشانا وێ چەندێ بوو کو ژیانا وی دێ یا تێکەل بیت ب خەبات و قوربانیدانێ ڤە. دەمێ کو ئەو تنێ سێ سالی بوو، و پشتی ڕووخانا کۆمارا کوردستانێ ل مەهابادێ ل سالا ١٩٤٧، مستەفا بارزانیێ بابێ وی لگەل پتر ژ ٥٠٠ هەڤالێن خوە بەرەڤ ئێکەتیا سۆڤیەتێ ڤە قەستا ڕێیەکا دوور و دژوار کر.

ئەڤ ڕوودانە بوو دەستپێکا قۆناغەکا نوی و پڕی سەختی بۆ ئیدریسێ بچووک و خێزانا وی. ڕژێما پاشایەتیا عێراقێ یا وی سەردەمی، بنەمالا بارزانی و گەلەک ژ خەلکێ دەڤەرێ بۆ ماوێ ١١ سالان بۆ باشوورێ عێراقێ دوور ئێخستن. ئیدریس بارزانی و خێزانا وی د ناڤبەرا باژێرێن بەسرا، مووسل و بەغدا دا ژیانەکا پڕی زەحمەت و دەربەدەری برە سەر. سەرەرای ڤان هەموو سەختی و ئاوارەییێ، ئیدریسێ زیرەک و خودان ئیرادە دەست ژ خاندنێ بەرنەدا و ل بەغدا بەردەوامی دا خاندنا خوە. ئەڤ ئەزموونا ژیانا دژوار یا زارۆکینیێ، کاریگەریەکا مەزن ل سەر کەسایەتیا وی کر و ئەو فێری خوەڕاگری، سادەیی و هەستکرن ب ئێش و ئازارێن خەلکی کر.

وێنەیەکێ ئدریس بارزانی دگەل برایێ وی مسعود بارزانی

پشتی شۆڕەشا ١٤ێ تەمموزا ١٩٥٨ و ڕووخانا ڕژێما پاشایەتی ل عێراقێ، دەرگەهـ بۆ گەڕیانا مستەفا بارزانی و هەڤالێن وی بۆ کوردستانێ هاتە ڤەکرن. ل وی دەمی بوو کو ئیدریس بارزانی، پشتی ١١ سالان ژ دووری و بێ بەهریێ، بۆ ئێکەم جار ب دیدارا بابێ خوە شاد بوو. ئەڤ دیدارا دیرۆکی خاڵەکا وەرچەرخانێ بوو د ژیانا وی دا و ب ڤێ چەندێ قۆناغەکا نوی یا خەبات و تێکۆشانێ بۆ وی دەستپێکر.

پێشمەرگەیەکێ چەلەنگ د شۆڕەشا ئەیلولێ دا :

لگەل هەلگیرسانا شۆڕەشا مەزنا ئەیلولێ ل سالا ١٩٦١ ب ڕێبەرایەتیا مستەفا بارزانیێ نەمر و پارتی دیموکراتی کوردستان، ئیدریس بارزانیێ گەنج ب حەماسەتەکا مەزن ڤە دەست ژ خاندنێ بەرددا و چەکێ شەرەف و بەرخودانێ هەلگرت و بوو پێشمەرگە. ئەو زوو ب زیرەکی، لێهاتوویی و ئازایەتیا خوە د ناڤ ڕێزێن پێشمەرگەی دا دیار بوو. وی د گەلەک داستان و شەرێن قارەمانانە یێن شۆڕەشا ئەیلولێ دا بەشداریەکا کاریگەر کر.

یەک ژ گرنگترین و دیارترین داستانێن کو ڕۆلێ ئیدریس بارزانی تێدا بەرچاڤ بوو، داستانی هەندرێن بوو ل سالا ١٩٦٦. د ڤی شەری دا، کو هێزەکا مەزن یا سوپایێ عێراقێ ب پشتەڤانیا هێزا ئەسمانی هێرشەکا بەرفرەهـ بۆ سەر دەڤەرا ڕەواندز و بنکێن سەرکردایەتیا شۆڕەشێ ئەنجامدا، هێزا پێشمەرگەی ب سەرکردایەتیا سەرکردەیێن زیرەک یێن وەک ئیدریس بارزانی، شیاین بەرخودانەکا بێ وێنە بکەن و شکەستنەکا مەزن ب دوژمنی بینن. سەرکەفتنا د شەرێ هەندرێن دا نە تنێ ورە و باوەریەکا مەزن دا هێزا پێشمەرگەی، بەلکی کاریگەریەکا سیاسی یا مەزن ژی هەبوو و زەمینە بۆ ئاگربەست و دانوستاندنان خوەش کر.

ژبلی زیرەکیا وی یا سەربازی، ئیدریس بارزانی د بوارێ کارگێری و ڕێکخستنێ دا ژی خودان شیانێن بلند بوو. ل سالا ١٩٦٤، دەمێ کو بارزانیێ نەمر ل دەڤەرا ڕانیێ بوو، ئیدریس بارزانی ژ دەڤەرا بارزان بۆ لایێ خوە بر دا کو هاریکاریا وی د کار و بارێن پێشمەرگەی و ئیدارەیا سەربازی دا بکەت. هەر دیسان د بوارێ دیپلۆماسی و دانوستاندنان دا ژی، ئیدریس بارزانی ڕۆلەکێ گرنگ گێرایە. ئەو بەشدار بوو د شاندێن دانوستانکار یێن شۆڕەشێ لگەل حکومەتا عێراقێ، کو ئەڤ دانوستاندنە ب ڕێککەفتناما ١١ێ ئادارا ١٩٧٠ ب دوماهیک هاتن، کو تێدا بۆ ئێکەم جار حکومەتا عێراقێ ب فەرمی دانپێدان ب مافێن نەتەوەیی یێن گەلێ کورد کر.

ئەندازیارێ ئاشتیێ و بنیاتنەرێ بەرەیێ کوردستانی :

پشتی ڕێککەفتنا جەزائیر یا خیانەتکارانە د ناڤبەرا عێراق و ئیرانێ دا ل سالا ١٩٧٥ و نسکویا شۆڕەشا ئەیلولێ، گەلێ کوردستانێ کەفتە د قۆناغەکا گەلەک دژوار دا. لێ مخابن، ئیرادە و باوەرییا سەرکردایەتیا کورد و ل سەرێ وان هەردوو برایێن خەباتکەر، ئیدریس و مەسعود بارزانی، نەشکەست. وان باوەریەکا تەمام ب هەلگیرسانەڤا شۆڕەشێ هەبوو.

ئیدریس بارزانی د وی دەمێ سەخت دا ڕۆلەکێ دیرۆکی و یەکلاکەر گێرا. وی ب هەموو شیانێن خوە کار دکر بۆ ڕێکخستنا ڕێزێن پارتی و پێشمەرگەی و هەلگیرساندنا شۆڕەشەکا نوی. ئەڤ هەولدانە ب هەلگیرساندنا شۆڕەشا گولانێ ل ٢٦ێ گولانا ١٩٧٦ گەهشتنە ئەنجامێ خوە. ئیدریس بارزانی سەرپەرشتیا ئاوارەیێن پشتی نسکویێ ل ئیرانێ دکر و د هەمان دەم دا، بزاڤێن مەزن دکرن بۆ ناردنا پێشمەرگەی بۆ ناڤا کوردستانێ و گەرمکرنا شۆڕەشێ.

یەک ژ خەسڵەت و کارێن هەرە مەزن و دیرۆکی یێن ئیدریس بارزانی، هەول و بزاڤێن وی یێن بێ راوەستان بوون بۆ ئێکگرتنا ڕێزێن مالا کوردی و پێکئینانا ئاشتەواییەکا نیشتیمانی. وی باوەریەکا موکم هەبوو کو سەرکەفتنا دۆزا کورد تنێ ب ئێکەتی و هەڤگرتنێ دئێتە ب دەستخستن. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەو ب "ئەندازیارێ ئاشتیێ" و "ئەندازیارێ ئاشتبوونەوەیا گشتی" هاتە ناڤکرن.

ئیدریس بارزانی د سەختترین قۆناغێن ناکۆکیێن ناڤخۆیی دا، دەستپێشخەریێن ب وێرەک دکرن بۆ نێزیککرنا لایەنێن سیاسی یێن کوردستانی ژ ئێک. وی پەیوەندیێن بەردەوام لگەل سەرکردایەتیا ئێکەتی نیشتیمانی کوردستان هەبوون و بزاڤێن مەزن کرن بۆ کۆتایی ئینان ب شەرێ براکوژیێ. ل سالا ١٩٨٦، ل تارانا پایتەختا ئیرانێ، ئەو لگەل جەلال تالەبانی، سکرتێرێ گشتیێ ئێکەتیێ، کۆمبوو و بنەغەیێ پێکئینانا "بەرەی کوردستانی" دانا. هەرچەندە مرنێ دەلیڤە نەدا وی کو بەرهەمێ ڤان هەولدانێن خوە ببینیت، لێ برا و هەڤسەنگەرێ وی، سەرۆک مەسعود بارزانی، ڕێبازا وی بەردەوام کر و ل سالا ١٩٨٨ بەرەی کوردستانی هاتە ڕاگەهاندن.

ژبلی ئاشتکرنا لایەنێن باشوور، ئیدریس بارزانی د پەیوەندیێن لگەل پارت و ڕێکخراوێن پارچێن دی یێن کوردستانێ ژی دا ڕۆلەکێ گرنگ و ئەرێنی گێرا. وی پەیوەندیێن باش لگەل پارتا کرێکارێن کوردستان (پەکەکە) و ڕێبەرێ وێ عەبدوڵڵا ئۆجەلان هەبوون و هەماهەنگی د ناڤبەرا وان دا هەبوو. ل سالا ١٩٨٣، وی لگەل ئۆجەلان ل دیمەشقێ پرۆتۆکۆلەکا نهێنی یا هاوپەیمانیێ ئیمزا کر کو ئارمانجا وێ پشتەڤانیکرن و هاریکاریا هەڤدو بوو.

کەسایەتی، بیر و بۆچوون و میرات :

ئەو کەسێن کو ژ نێزیک ئیدریس بارزانی نیاسینە، هەموو شادەییێ ل سەر سادەیی، خاکیبوون، لەخوەبوردەیی و نیشتیمانپەروەرییا وی ددەن. ئەو سەرکردەیەک بوو کو قەت خوە ژ پێشمەرگێن ئاسایی جودا نەدکر و ژیانا خوە ب سادەیی د ناڤ سەنگەر و ئەشکەفتێن چیایێن کوردستانێ دا دبرە سەر. سەرۆک مەسعود بارزانی، کو هەڤال و هەڤسەنگەرێ وی یێ هەرە نێزیک بوو، دبێژیت: "ئەز دکارم بێژم کو کاک ئیدریس وێنەیەکێ پاک و بێگەرد یێ بارزانیێ بابە و هەموو سیفاتێن وی ژ خوە ڕە هەلگرتینە."

ئیدریس بارزانی خودان ڕۆشنبیریەکا بەرفرەهـ بوو و گرنگیەکا مەزن ب خاندن و نڤیسینێ ددا. وی شارەزاییەکا تەمام ب زمانێن کوردی، عەرەبی و فارسی هەبوو و هەتا ڕادەیەکی زمانێ ئنگلیزی ژی دزانی. ئەو حەژێکەرێ ئەدەب و شعرێ بوو، ب تایبەتی شعرێن کلاسیک یێن ئەحمەدێ خانی و مەلایێ جزیری.

سەرەرای ژیانا وی یا کورت، ئیدریس بارزانی میراتەکێ مەزن و پڕ بها بۆ گەلێ کورد بجە هێلا. میراتێ وی قوتابخانەیەکە ژ خەباتا بێ راوەستان، باوەری ب ئێکەتیا نیشتیمانی، و کارکرن بۆ ئاشتی و پێكڤەژیانێ. ئەو باوەری ب وێ چەندێ هەبوو کو دۆزا کورد دڤێت ژ ڕێیێن سیاسی و دیپلۆماسی ژی بهێتە بڕێڤەبرن و ژ بەر هندێ گرنگیەکا مەزن ب پەیوەندیێن دەرڤە ددا.

وەغەرکرنا وی :

ب مخابنی ڤە، ئەڤ ئەستێرا گەش یا ئاسمانێ خەباتا کوردایەتیێ زوو تەمام بوو. ل ڕوژا ٣١ێ کانوونا دوویێ یا سالا ١٩٨٧، ل دەمێ کو ئەو ب ئەرکەکێ شۆڕشگێری ل ناحیا "سلیڤانا" یا سەر ب باژێرێ ورمێ ڤە ل ڕۆژهەلاتێ کوردستانێ بوو، دلێ مەزنێ ئیدریس بارزانی ژ لێدانێ کەفت و ماڵئاڤاهی ژ ژیانێ کر. کۆچا وی یا کتوپڕ خەسارەتەکا مەزن بوو بۆ بزاڤا ڕزگاریخوازییا کوردستانێ و کەلەمەکا مەزن د دلێ هەموو کوردپەروەران دا بجهـ هێلا.

تەرمێ وی یێ پیرۆز ل گۆرستانا شاری شنۆ، ل تەنیشت بابێ وی، بارزانیێ نەمر، هاتە ڤەشارتن. پشتی نێزیکی ١٠ سالان و پشتی ڕاپەرینا بهارا ١٩٩١ و ئازادبوونا پشکەکا مەزن ژ باشوورێ کوردستانێ، تەرمێ هەردوو سەرکردەیێن نەمر، مستەفا بارزانی و ئیدریس بارزانی، د ڕێ و ڕەسمەکا شایستە و دیرۆکی دا ل ٦-٨ێ تشرینا ئێکێ یا سالا ١٩٩٣ بۆ گوندێ بارزان، هاتنە ڤەگوهاستن و ل وێرێ ب خاکێ هاتنە سپاردن.

ئەنجامگیری:

ئیدریس مستەفا بارزانی، سەرکردەیەکێ هەلکەفتی و پێشمەرگەیەکێ قارەمان و دیپلۆماتکارەکێ زیرەک بوو. وی هەموو ژیانا خوە یا کورت و پڕی سەروەری تەرخان کر بۆ خزمەتا دۆزا ڕەوایا گەلێ خوە. ئەو نموونەیێ هەرە بەرچاڤ یێ سەرکردەیێ خاکی، خەمخۆر و ئاشتیخواز بوو. هەرچەندە ب جەستە ل ناڤ مەدا نەمایە، لێ ناڤ و میرات و ڕێبازا وی یا پیرۆز دێ هەردەم د دل و هزرا گەلێ کوردستانێ دا زیندی مینیت و وەک چرایەکێ ڕووناهیێ بدەتە ڕێکا خەباتا بۆ ئازادی و سەرفەرازیێ. یادا وی هەردەم بخێر و ڕێبازا وی بەردەوام بیت.

نڤیسین : رێباز فیصل