شێخ عبدالسلام بارزانی
 |
| وێنەکێ شێخ عەبدولسەلام دگەل شورەشگێران |
شێخ عەبدولسەلام بارزانی :
پشتییا خزمەتا مەزن و کارێ مەزن یێ شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی، گرنگە کو ئەم ژی ب رەنگەکێ گونجای رولێ وی یێ مێژوویی و خزمەتا وی بۆ گەلێ کورد ب گەشترین شێوە دیارکەین. شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی کەسایەتییەکێ ئایینی و نەتەوەیی یێ ناڤدارێ کوردستانی بوو، کو د سەرانسەرییا ژیانا خۆ دا خزمەتا گەلێ خۆ کر، و بۆ ئازادی و سەربەخۆیییا کوردستانێ تێکۆشا.
شێخ عەبدولسەلام کوڕێ شێخ محەمەد و نەڤییێ شێخ عەبدولسەمەدێ ئێکێ یە، کو د سالا 1860ێ ل گوندێ بارزان ژ دایک بوو. ژ خێزانەکا ئایینی و رێزدار بوو، کو رابردوویەکێ درێژ یێ خزمەتا ئایینی و جڤاکی ل دەڤەرا بارزان هەبوو. ژ زاروکینییا خۆ، شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی گرنگییەکا تایبەت ب خواندن و زانستێ ددا، و ل دەڤ شێخ و زانایێن دەڤەرێ دەست ب خواندنا زانستێن ئایینی و عەرەبی و کوردی کر. ژبەر زیرەکی و رەوشتێ بلند یێ وی، د دەمەکێ کورت دا بوو خودان ناڤ و دەنگ.
دەستپێکا رێبەرایەتییا شێخ عەبدولسەلام :
پشتی وەغەرکرنا بابێ وی، شێخ محەمەد، شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی د سالا 1903ێ دا ب فەرمی بوو رێبەرێ تەریقەتا نەقشەبەندی ل دەڤەرا بارزان. لێ رێبەرایەتییا وی بتنێ نە ب وانێن ئایینی و تەریقەتێ، بەلکو ب رێبەرایەتییا جڤاکی و سیاسی ژی بوو. د وێ دەمێ دا، دەڤەرا بارزان و کوردستان ب گشتی د ژێر دەستهەلاتا ئیمبراتورییەتا عوسمانی دا بوو، و گەلێ کورد ژ زۆرداری و ستەما دەستهەلاتدارێن عوسمانی د نالی ، شێخ عەبدولسەلام هەست ب ڤێ نەهەقییێ کر، و بزاڤ کر بۆ پاراستنا مافێن گەلێ خۆ.
شۆرەشا بارزان یا ئێکێ و خواستا ئۆتۆنۆمییێ :
شێخ عەبدولسەلام ب هەستەکا نەتەوەیی یا بهێز، د دەستپێکا چەرخێ 20ێ دا دەست ب بزاڤێن سیاسی کر. وی حەزەکا سەرەکی هەبوو کو بارزان ببیتە دەڤەرەکا ئۆتۆنۆم د ناڤا ئیمبراتورییەتا عوسمانی دا، و ب ڤی رەنگی گەلێ کورد مافێن خۆ یێن سروشتی و نەتەوەیی ببینن. لێ دەستهەلاتدارێن عوسمانی حازر نەبوون چ مافان ب گەلێ کورد ب رەوا ببینن، و ئەڤ چەندە بوو ئەگەرێ سەرهلدانا شۆرەشا بارزان یا ئێکێ د سالا 1907ێ دا.
شۆرەشا 1907ێ شۆرەشەکا بجویک بوو، لێ د جهێ خۆ دا کاریگەرییەکا مەزن هەبوو. شێخ عەبدولسەلام ب دەهان چەکدارێن بارزانی کۆم کر، و شەر ل دژی لەشکەرێ عوسمانی راگەهاند. هەرچەندە شۆرەش ب سەر نەهات، لێ شێخ عەبدولسەلام ناچار کر کو بەرەڤ رۆژهەلاتێ کوردستانێ بچیت و ل دەڤ برایم ئاغایێ شکاک پەناخواز بیت. ئەڤ شۆرەشە بوو دەستپێکا رێیەکا درێژ یا خەباتێ کو شێخ عەبدولسەلام بێ دوودلی پەیڕەو کر.
 |
| شێخ عبدالسلام بارزانی |
خەبات بۆ مافێن کورد ل سەردەمێ دەستوورا عوسمانی :
پشتی راگەهاندنا دەستوورا عوسمانی د سالا 1908ێ دا، هیڤی ل دەڤ شێخ عەبدولسەلام چێبوو کو رەوش بهێتە گوهارتن. وی باوەری ب وێ چەندێ هەبوو کو د دەستوورا نوی دا، مافێن کێمایەتییان و گەلێن ژێر دەست، دێ هێنە پاراستن. شێخ عەبدولسەلام نامەیەکێ بۆ سلطان عەبدولحەمیدێ دووێ فرێدکەت، و تێدا چەندین خاستەک ئاراستەی وی کر. ژ گرنگترین خاستێن وی ئەڤە بوون:
1. بکارهێنانا زمانێ کوردی د دەزگەهێن حکومەتێ دا: شێخ عەبدولسەلام داخواز کر کو زمانێ کوردی ببیتە زمانێ فەرمی د دەزگەهێن حکومەتێ دا ل دەڤەرێن کوردی نشین.
2. دامەزراندنا قوتابخانێن کوردی: وی خاست کو قوتابخانەیێن تایبەت ب زمانێ کوردی بهێنە ڤەکرن، بۆ وێ چەندێ کو زارۆکێن کورد ب زمانێ خۆ یێ دایکێ بخوینن و فێری زانستێ ببن.
3. دامەزراندنا دادگەهێن کوردی: شێخ عەبدولسەلام داخواز کر کو دادگەهێن تایبەت ب زمانێ کوردی بهێنە دامەزراندن، و ب رێکا شەریعا ئیسلامی قەزا بهێتە کرن.
4. دانانا بەرپرسێن کورد ل دەڤەرێن کوردی نشین: وی داخواز کر کو بەرپرسێن حکومەتێ ل دەڤەرێن کوردی نشین، ژ کوردان بن، بۆ وێ چەندێ کو رەوشتر ب ماف و کولتوورێ کوردان ئاشنا بن.
5. دانانا زەنگلەکێ تایبەت ب دەڤەرا بارزان: شێخ عەبدولسەلام داخواز کر کو دەڤەرا بارزان ژلایێ ئیداری ڤە ببیتە زەنگلەکا تایبەت، و ب رێکا ئەنجوومەنەکێ خۆجهی بهێتە رێڤەبرن.
لێ مخابن، دەستهەلاتدارێن عوسمانی گوهێ خۆ نەدا ڤان داخوازان، و ب وێ چەندێ شێخ عەبدولسەلام ژی هیڤی ژ دەستوورا نوی بڕی.
شۆرەشا بارزان یا دووێ و هەڤکاری دگەل رۆسیا :
پشتی وێ چەندێ کو دەستهەلاتدارێن عوسمانی گوهێ خۆ نەدا داخوازێن شێخ عەبدولسەلام، وی ب چاڤەکێ دی بەرێ خۆ دا قەزییا کوردی. د وێ دەمێ دا، رۆسیا و عوسمانییە گەلەک دوژمنێن ئێک و دوو بوون، و رۆسیا بزاڤ دکر کو ب رێکا هەڤکارییا دگەل کێمایەتییێن د ناڤا ئیمبراتورییەتا عوسمانی دا، دەستهەلاتا عوسمانی لاواز بکەت. شێخ عەبدولسەلام ژی هەست ب ڤێ چەندێ کر، و بزاڤ کر کو دگەل کونسولخانا رۆسیا ل ورمێ پەیوەندیان بگریت.
پشتی چەندین دانوستاندن، رێککەفتنەک د ناڤبەرا شێخ عەبدولسەلام و کونسولخانا رۆسیا دا چێبوو. ب وێ رێککەفتنێ، رۆسیا سۆز دا کو پشته‌ڤانیێ ل شۆرەشا کورد بکەت ل دژی دەستهەلاتدارێن عوسمانی. ئەڤ چەندە بوو ئەگەرێ سەرهلدانا شۆرەشا بارزان یا دووێ د سالا 1910ێ دا. شۆرەشەکا بهێزتر بوو ژ یا ئێکێ، و شێخ عەبدولسەلام ب دەهان هەزاران چەکدارێن کورد کۆم کرن .
شەرێن بهێز د ناڤبەرا لەشکەرێ عوسمانی و شۆڕشگێرێن کورد دا روودان، و شۆڕشگێرێن کورد ل چەندین جاران سەرکەفتن بدەستڤەئینان. لێ مخابن، ژبەر نەبوونا پشته‌ڤانییا دەرەکی یا بهێز، و نەبوونا چەک و تەقەمەنیێن گونجای، شۆرەش ب سەر نەهات.
ئاشکەراکرنا سیاسەتا "تەتریب" ل دژی کوردان :
د دەمێ شۆرەشا 1910ێ دا، دەستهەلاتدارێن عوسمانی دەست ب سیاسەتەکا نوو ل دژی کوردان کر. ئەڤ سیاسەتە ب ناڤێ "تەتریب" یان "تۆرکاندن" دیار بوو. مەبەست ژ ڤێ سیاسەتێ ئەوە بوو کو کورد بهێنە تۆرکاندن، و زمان و کولتوورێ وان بهێنە نەهێلان. شێخ عەبدولسەلام ئێک ژ ئێکەمین کەسان بوو کو هەست ب ڤێ سیاسەتێ کری، و راگەهاند کو ئیمبراتورییەتا عوسمانی نیازا خراب ل دژی گەلێ کورد هەیە.
وی د چەندین نامە و راپۆرتان دا، ئاشکەرا کر کو حکومەتا عوسمانی بزاڤ دکەت کو کوردان ژ جهـ و وارێت وان دەربەدەر بکەت، و ل جهێ وان تۆرکان ئاکنجی بکەت. ئەڤ چەندە راستەقینەیەکا تاڵ بوو، کو پاشتر ژی ل چەندین جارا د مێژوویا کوردان دا دووبارە بوو.
دەستگیرکرن و شەهیدکرنا شێخ عەبدولسەلام :
پشتی شکەستا شۆرەشا 1910ێ، شێخ عەبدولسەلام ناچار بوو کو بەرەڤ رۆژهەلاتێ کوردستانێ بچیت و ل دەڤ هۆزێن کورد یێن وێ دەڤەرێ پەناخواز بیت. لێ دەستهەلاتدارێن عوسمانی د چاڤدێرییا وی دا بوون، و بزاڤ دکرن کو وی دەستەسەر بکەن. د سالا 1914ێ دا، د وەختەکێ دا کو شێخ عەبدولسەلام دگەل چەند هەڤالێن خۆ ڤەگەرییان ل کوردستانا باشوور، ل دەڤەرا شەمزینان ژلایێ دەستهەلاتدارێن عوسمانی ڤە هاتە دەستەسەرکرن.
دەستگیرکرنا شێخ عەبدولسەلام ژلایێ کوردان ڤە ب ناڤەکێ ناڤدار هاتە کرن، و گەلەک کورد بێزار بوون ب ڤێ چەندێ. پشتی دەستگیرکرنا وی، شێخ عەبدولسەلام ل مووسل هاتە دادگەهکرن، و ژلایێ دادگەها لەشکەری یا عوسمانی ڤە ب خەیانەتێ هاتە تۆهمەتکرن. هەرچەندە چ بەلگەیێن بهێز ل دژی وی نەبوون، لێ ژبەر سیاسەتا دەستهەلاتدارێن عوسمانی ل دژی کوردان، شێخ عەبدولسەلام ب سێدارێ هاتە سزادان.
شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی د 14ێ کانوینا ئێکێ یا سالا 1914ێ دا ل مووسل هاتە سێدارەدان و گەهشتە کاروانێ نەمران. شەهیدبوونا وی کارەساتەکا مەزن بوو بۆ گەلێ کورد، لێ د هەمان دەم دا، بوو هاندەرەک بۆ شۆرەشێن دی یێن کوردان.
پەیاما شێخ عەبدولسەلام بۆ نەڤیێن و نەسلێ داهاتی :
شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی کەسایەتییەکێ ئایینی و نەتەوەیی یێ ناڤدار بوو، کو د سەرانسەرییا ژیانا خۆ دا خزمەتا گەلێ خۆ کر، و بۆ ئازادی و سەربەخۆیییا کوردستانێ تێکۆشا.
پەیاما شێخ عەبدولسەلام بۆ نەسلێ نوی ئەوە کو، چ جارا دەست ژ مافێن خۆ یێن نەتەوەیی و ئایینی بەرنەدەن ، و ب هەمی شیانێن خۆ خزمەتا کوردستانێ بکەن. وی باوەری ب وێ چەندێ هەبوو کو د ناڤبەرا ئایین و نەتەوایەتییێ دا چ جۆرە ئاریشە نینن، و هەردوو ژی پێکڤە کاردکە خزمەتا گەلێ کورد بکەن.
نوکە کوردستانەکا ئازاد و سەربەخۆ یا هەی، و ئەڤ چەندە ژ ئەگەرێ خەبات و قوربانییێن سەدان و هەزاران شەهیدێن کورد یێن وەک شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی یە.
پشتییا رولێ وی یێ مێژوویی و خزمەتا وی بۆ گەلێ کورد، هەر دەم ل بیرا مە دمینیت. شێخ عەبدولسەلامێ بارزانی وەک رەمزەکێ قوربانیدان و خەباتێ بۆ ئازادی و سەربەخۆیییا کوردستانێ د ناڤ دلێن کوردان دا دمینیت.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە