دیوارێ چینێ یێ مەزن
دیوارێ چینێ یێ مەزن: مێژوویەکا دێرین و ئەندازیاریەکا سەرسوڕهێنەر
دیوارێ چینێ یێ مەزن، یان وەکى د زاراڤێ بادینى دا دهێتە گۆتن "سورێ چینێ یێ مەزن"، ئێکە ژ پرۆژەیێن ئەندازیارى یێن هەرە مەزن و دێرین لسەر ڕوویێ عەردى. ئەڤ دیوارە نە بتنێ چیروکەکا مێژویە، بەلکو پڕ ژ چیرۆک و سەرهاتیێن مێژوویی یە کو ب هەزاران سالان ڤەدگەڕن.
مێژووا دیوارى:
چێکرنا ڤى دیوارێ مەزن ژ سەردەمێ "بەهار و پایزێ" (٧٧١-٤٧٦ پێش زاین) و "دەولەتێن شەڕکەر" (٤٧٥-٢٢١ پێش زاین) دەستپێکریە. ل وى دەمى، چەندین دەولەتێن بچووک لسەر ئاخا چینێ هەبوون و هەر ئێک ژ وان دیوارێن خوو چێدکرن ژ بۆ پاراستنا خوو ژ هێرشێن دوژمنان، ب تایبەت ژ هێرشێن هۆزێن باکورى یێن وەکى "شیۆنگنو".
لێ ب فەرمى، چێکرنا ڤى دیوارى ب شێوەیەکێ گشتى و نیشتیمانى ل دەمێ ئیمپراتۆرێ ئێکێ یێ چینێ، "چین شى هوانگ" (٢٢١-٢٠٦ پێش زاین) دەستپێکر. وى ب فەرمانەکێ، دیوارێن هەموو دەولەتێن پێشتر ب ئێکڤە گرێدان و دیوارەکێ درێژ و بهێز چێکر ژ بۆ پاراستنا سنوورێن ئیمپراتۆریا خو ژ هێرشێن هۆزێن باکورى. وى و چەندین ئیمپراتۆرێن دى یێن وى دەمى، ب سەدان هزار کرێکار و لەشکەر ب کارئینان ژ بۆ چێکرنا ڤى دیوارى، کو زۆربەیا وان کرێکاران ژ برسا و ماندووبوونێ مرن و ب کەڤناریا خوو، ئەڤ دیوارە ب "گۆڕستانا درێژ" ژى دهێتە نیاسین.
لێ کارێ چێکرنا دیوارى ل دەمێ "چین شى هوانگ" ب دووماهى نەهات، بەلکو ب درێژیا چەندین خیزان و دەسەلاتدارێن پاشەرۆژێ، ب تایبەت خیزانێن "هان" (٢٠٦ پێش زاین - ٢٢٠ پشتى زاین) و "مینگ" (١٣٦٨-١٦٤٤)، کار لسەر دیوارى هاتەکرن و پتر ژ پێشڤەچوون و چێکرن و نووکرن ب سەردا هاتن. زۆربەیا وێ پارچەیا دیوارى یا کو ئەڤرۆ دهێتە دیتن، ژ دەمێ خیزانا "مینگ" مایە.
تایبەتمەندیێن ئەندازیارى:
دیوارێ چینێ یێ مەزن، بتنێ دیوارەک نینە، بەلکو سیستەمەکێ پاراستنا گشتى یە کو ژ دیوارێن بلند و ب پێکڤە گرێدایى، ب گۆمژکێن چاڤدێریێ، خالێن پشکنینێ، و بنگەهێن لەشکەرى پێکدهێت. پانی و بلندا دیوارى ل جهەکێ بۆ جهەکێ دى جودایە، لێ ب گشتى دناڤبەرا ٦ تا ٨ مەتران بلندە و ٥ تا ٦ مەتران پانە.
کەرەستێن چێکرنێ ژى جودایە، ل هندەک جهان ژ بەری و قوڕێ هاتیە چێکرن، و ل هندەک جهان ژ بەرێ ڕەق و ئاسنگری و خشتێن کویرى هاتیە دروستکرن. ئەندازیاریا وى د وى دەمى دا ب ڕاستى سەرسوڕهێنەر بوویە، چونکى وان شیایە دیوارى لسەر چیایێن بلند و د ناڤ دەشت و بیابانان دا دروست بکەن.
ئەگەرێن چێکرنا دیوارى:
ئەگەرێ سەرەکى یێ چێکرنا ڤى دیوارى، پاراستنا چینێ بوو ژ هێرشێن هۆزێن باکورى، یێن وەکى "مەغول" و "شیۆنگنو" کو هەمی دەمان هێرش دکرنە سەر چینێ ژ بۆ تاڵانکرنا سامان و کەلوپەلێن وان. دیوار د وى دەمى دا، وەکى لایەنەکێ بەڕگریێ یێ بهێز کاردکر، و بۆ لەشکەرێن چینێ دهاتە ب کارئینان ژ بۆ چاڤدێریکرنا جوولەیا دوژمنان و گەهاندنا پەیامان ب لەز ل سەرانسەرى سنوورى.
دئەڤروکەدا :
ئەڤرۆ، دیوارێ چینێ یێ مەزن، نە بتنێ سمبولەکێ مێژوویی یێ چینێ یە، بەلکو ئێکە ژ حەفت سەرسوڕهێنەرێن جیهانێ یێن نوو و جهەکێ گەشتوگوزارى یێ هەرە گرنگ و سەرنجڕاکێشە. هەموو سالەکێ ب ملیۆنان گەشتیار ژ هەموو لایێن جیهانێ ڤەدکەن ژ بۆ دیتنا ڤى دیوارى و فێربوونا مێژووا وى یا دێرین.
ل سالا 1987، رێکخراوا یونێسکۆ ب فەرمى دیوارێ چینێ یێ مەزن کرە د لیستا شینوارێن جیهانێ یێن مرۆڤایەتیێ دا، وەکى نیشانەکا بهایێ وێ یێ مێژوویی و کەلتوورى یێ مەزن.
ئاستەنگ و پاراستنا دیوارى:
چەندین ئاستەنگ هاتینە ڕووبروویێ دیوارى ب درێژیا مێژوویێ. ب گۆتنەکا دى، دیوارێ مەزن ب تنێ چەکەکێ پاراستنێ نەبوو، بەڵکو سیمبولەکێ هەڤگرتنا نەتەوا چینێ و قەدرگرتنا وێ بۆ ئاسایشا خوو بوو. لێ ب دەربازبوونا دەمى، چەندین بەشێن دیوارى ژ ئەگەرێ کەڤناربوونێ و کاریگەریا سروشتى، خراب بووینە. ژ بۆ پاراستنا وێ، حکومەتا چینێ و چەندین رێکخراوێن جیهانى کار دکەن ژ بۆ چێکرن و نۆژەنکرنا بەشێن خراببوویێن دیوارى و پاراستنا وێ ژ بۆ نەڤیێن داهاتى.
ب گشتى، دیوارێ چینێ یێ مەزن، نیشانەکا شیانێن مرۆڤی یە یێن کو خودێ ب بەندەیێن خو بەخشس و گەوهەرەکا زیندی یە لسەر دەستکەفتێن مرۆڤی د بوارێ ئەندازیاریێ و سازاندنێ دا .
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە