شەرێ یەرموکێ :

یەرمۆک ناڤێ رووبارەکێ یە ل سووریا و ئوردنێ، و دەشتەکا پان و بەرینە، و دەڤەرەکا ستراتیژی یا گرنگ بوو د وێ دەمی دا. ب تایبەت ژبەر نێزیک بوونا وێ ل شامێ و کەنارێن دەریایێ، و دبیت ئەڤ رووبرووبوونە ئەنجامێ وێ ل دۆر کونترۆلکرنا رێیێن بازرگانی و هەروەسا ستراتیژییەتێن سەرەکی بۆ بجهئینانا دەستێلا ئیسلامێ بوو.

پشتەڤانیا شەڕی: هەلوەستێن بەر ب رووبرووبوونێڤە :

ل دەمێ دەستپێکا سەرەدانا ئیسلامێ ل دەڤەرێ، ئیمپراتۆریا بیزەنتی وەک بهێزترین دەستەلات د ناڤچەیێ دا و ب تایبەت ل شامێ، و ب تایبەت بێژین ل هەمی جیهانێ. و ئیمپراتۆریا بیزەنتی ب خوو وەک پارێزەرێ کریستیانەتیێ دیت و ب درێژاهیا سەدساڵان، دژی هەمی هەوێن گوهۆرینا ئالی و لێگەریانا سەرەدانا ئیسلامێ بوو.

دەست پێکا لڤینێن موسلمانان و فتحێ بەرەف شامێ

ل سالا 634 ز، مسوڵمانان دەست ب فتوحاتێن خوو ل شامێ کر و ئەڤە یەک بوو کو مەترسی ل سەر بیزەنتیان دروست بکەت و ب تایبەت پاشایێ وان کرە ئەنجامدانەڤا مەزن ل دژی ئیسلامێ. د وێ دەمێ دا، خەلیفە عومەرێ کورێ خەتتابی، خودان ستراتیژییەکا سەربازی یا بهێز بوو و ب وێرییا خوو، ب تایبەت د رێڤەبرنا لەشکەری دا، چەندین سەرکردەیێن مەزن ژی دگەل وی هەبوون، وەک خالدێ کورێ وەلیدی.

ئامادەباشیێن شەڕی: دەستپێک بۆ رووبرووبوونەکا مێژوویی :

بیزەنتیان لەشکەرەکێ گەلەک مەزن کۆمکر، دگەل هێزێن خوو، لەشکەرێ وان ژ خەلکێ نافخو و هەروەسا ژ لەشکەرێن روومی پێک هاتبوون، گەهشتنا ژمارەیا وان بۆ 100 هەزار کەس، دبێژن هەتا 200 هزار ژی. ئەرکێ لەشکەرێ وان ئێک بوو: "ڤەگەراندنا شامێ". لەشکەرەکێ بهێز و دژوار بوو.

ل ئالیێ دی، لەشکەرێ ئیسلامێ گەلەک کێمتر بوو، و ژمارەیا وان ل دەوروبەرێن 25-30 هزار کەسان بوو. لێ ئەوان هەمیان خو ئامادەکر بۆن بو شەڕی، و پێکڤە گەهشتنا وان ل یەرموکێ دگەل لەشکەرێ روومی دا، ب تایبەت ب رێبەریا خالیدێ  کورێ وەلیدی.

خالیدێ کورێ وەلیدی، خودان سەربازەکێ بەرز بوو، کو نە بتنێ ب شەرێن خوە یێن سەرکەفتی، بەلکو ب رێبەریا خوە یا بەرز ژی دهاتە نیاسین. ب تایبەت ل ڤی شەڕی، ستراتیژیەکا سەربازی یا سەربازان و هەروەسا تەکتیکێن لەشکەری یێن گوهۆرین، ئەو ژی وەک تەکتیکێن ئیسلامی یێن ب ناڤێ (سەربازێن گۆهۆڕان) دهاتنە نیاسین، ب ئاوایەکێ بەردەوام هێزێن لەشکەرێ ئیسلامێ ب گۆهۆڕینا جهێ خوو، هێزەکا بهێز بۆ دەستپێکرنا شەڕی.

لڤینێن موسلمانان و بیزەنتیان بەری شەرێ یەرموکێ

دەستپێکا شەڕی: رووبرووبوونەکا مەزن و چارەنڤیساز :

شەڕێ یەرموکێ ل هەیڤا ئابێ یا سالا 636 ز، دەستپێکر. ل دەستپێکا شەڕی، بیزەنتیان باوەرەکا مەزن ب لەشکەرێ خوو یێ بهێز و ژمارەیا خوو یا زۆر هەبوو، و دەست ب هێرشێن بەردەوام کر. لێ لەشکەرێ ئیسلامێ ب شێوازەکێ دلێرانە وەرگێرا و ب تایبەت ب رێبەریا خالیدێ کورێ وەلیدی، و خو ب ئاوایەکێ ستراتیژی پاراست.

ل دەستپێکا شەڕی، روومیان هێرشەکا مەزن ل سەر لەشکەرێ ئیسلامێ کر. گەلەک سەربازێن ئیسلامێ هاتنە کوشتن و بریندارکرن، لێ وان ژی خوو ب شێوەیەکێ بهێز ڤەگرت. و ل ڤێرێ، ئافرەتێن ئیسلامێ رۆلەکێ مەزن ل ڤی شەڕی گێڕا، وان سەربازێن خوو هاندان بۆ شەرکرنێ و ب تایبەت ئەوێن پێکولا رەڤینێ کرین، ب گەلەک ژ وان ئافرەتان و ب تایبەت (ئوم حەکیم) و گەلەک ژ ئافرەتێن دی یێن ل وێرێ، شەرکرنا وان و هەلچوونێن وان، هێزەکا مەزن ددا لەشکەرێ ئیسلامێ.

ل روژا شەشێ یا شەڕی، خالید ستراتیژییەکا نوی یا شەرکرنێ دانا. و ب تایبەت کو ئەوێ بزاڤ دکر بۆ پاشڤەبرنا لەشکەرێ روومی، و پاشڤەبرنا وان ل دەمێ شەڤێ بۆ جهەکێ ئاڤێ و هەروەسا جهەکێ دی یێ (ب چیا) و ب تایبەت کو ئەوێ بزاڤ دکر بۆ ڤەگەراندنا وان بۆ وێرێ، دا کو ئەوێن ل وێرێ خو ب ئاوایەکێ باش بپارێزن.

پاشڤەبرنا لەشکەرێ بیزەنتی، ئاڤرنجەکا مەزن بۆ سەرکەفتنێ.

شەرێ یەرموکێ "روژا ئێکێ"

شەڕەکە سەخت و تژێ خوینی بوو. خالید ب شێوازەکێ دلێرانە ئامادەبوو، و تەکتیکێن خوە یێن لەشکەری گوهۆرین. و لەشکەرێ ئیسلامێ ب گەلەک هێز و ورە شەرکرن. ب تایبەت کو ئافرەتێن موسلمان ژی ل ڤی شەڕی رۆلەکێ مەزن گێڕا، و ب تایبەت ئەوێن ل وێرێ، ب گەلەک ژ وان ئافرەتان و ب تایبەت (ئوم حەکیم) و گەلەک ژ ئافرەتێن دی یێن ل وێرێ، شەرکرنا وان و هەلچوونێن وان، هێزەکا مەزن ددا لەشکەرێ ئیسلامێ.

لەشکەرێ بیزەنتی گەلەک سەرسوڕمان بوو ب لەشکەرێ ئیسلامێ. و ب تایبەت ب وێ ژمارەیا کێم، لێ و ب تایبەت ب شێوەیەکێ بهێز و دلێ وەرگێرا شەرکرن. و ب تایبەت ل روژا شەشێ یا شەڕی، روژەکا کو مەزنترین هێرش ل سەر لەشکەرێ بیزەنتی هاتە کرن، و ب تایبەت ب رێڤەبرنا خالیدێ کورێ وەلیدی.

وەک ئەنجام، لەشکەرێ بیزەنتی ب تەمامی شکاندن ، گەلەک ژ وان هاتنە کوشتن و بریندارکرن، و گەلەک ژ وان ژی رەڤین.

شەرێ یەرموکێ "روژا دوویێ " قوناغا ئێکێ

شەرێ یەرموکێ "روژا دوویێ" قوناغا دوویێ

شەرێ یەرموکێ "روژا دوویێ" قوناغا سێیێ

ئەنجامێن شەڕی: گوهۆڕینێن مەزن و کارتێکرن ل سەر دیرۆکێ

سەرکەفتنا ئیسلامێ ل شەڕێ یەرموکێ، گوهۆڕینێن مەزن د دیرۆکا دەڤەرێ دا ئینان. ب تایبەت، دەرگەهێن فتوحاتێن ئیسلامێ ل شامێ و کەنارێن دەریایێ ڤەکرن. و ب تایبەت ژی، ئیمپراتۆریا بیزەنتی گەلەک لاواز بوو و نەشییا ب خوڤە بگرە.

وەک ئەنجام، ئیسلام دەست ب بەربەلاڤبوونا خو ل شامێ و پاشێ ل هەمی دەڤەرێن دی کر. و ئەڤ چەندە بوو کو مەزنترین گوهۆڕین ل سەر دەڤەرێ ب گشتی ئیناین.

شەرێ یەرموکێ "روژا سێیێ" قوناغا ئێکێ

شەرێ یەرموکێ "روژا سێیێ" قوناغا دوویێ

شەرێ یەرموکێ "روژا چارێ" قوناغا ئێکێ

شەرێ یەرموکێ "روژا چارێ" قوناغا دوویێ

شەرێ یەرموکێ "روژا پێنجێ"

شەرێ یەرموکێ "روژا شەشێ" قوناغا ئێکێ و دوویێ

شەرێ یەرموکێ "روژا شەشێ" قوناغا سێیێ

شەرێ یەرموکێ "روژا شەشێ" قوناغا چارێ

شەرێ یەرموکێ "روژا شەشێ" قوناغا پێنجێ

شەڕێ یەرموکێ، وەک نموونەیەکا بهێز بۆ رێبەریا خالدێ کورێ وەلیدی و هەروەسا بۆ هێز و ورەیا لەشکەرێ ئیسلامێ دهێتە نیاسین. و ب تایبەت ل وی دەمێ، ئێک ژ گرنگترین رووبرووبوونێن مێژوویی بوو کو چارەنڤیسێ دەڤەرێ گوهۆڕی. و هێشتا ژی، ئەڤ شەڕە وەک نموونەیەکا بهێز بۆ سەرکەفتنا باوەری و هێزێ ل دژی ژمارەیا زۆر و لەشکەرێ بهێز دهێتە بیرکرن.

ب گشتی، شەڕێ یەرموکێ رووبرووبوونەکا مێژوویی و چارەنڤیساز بوو، کو نە بتنێ روبەرێ ئیسلامێ بەرفرەهتر کر، بەلکو رێ بۆ ئاسمانێن نوی یێن گەشەپێدانا روبەرێ ئیسلامێ ڤەکر. 

رێباز فیصل