پشیك

 

پشیک: هەڤالێ جان و پڕ نهێنی

پشیک،، گیانەوەرەکێ دلڤەکەر و رند و سەرنجڕاکێشە کو ژ دەمێن کەڤن وەرە دگەل مروڤان دژیێت. ئەڤ گیانەوەرە ل دونیایێ ب ملیۆنان هەڤالێن مروڤانن و ل هەر مالەکێ تو دشێی پشیکەکێ ببین ب رەنگ و جورێن جودا، پشیک جهەکێ تایبەت د دلێ خەلکی دا گرتیە و مروڤ زۆر حەز ژێ دکەن. ل ڤێ راپۆرتێ، ئەم دێ ب درێژی بەحسێ پشیکان کەین، ژ رەوشت و شێوازێ ژیانا وان حەتاکو پەیوەندیا وان دگەل مروڤی و چاوانیا خزمەتکرنا وان.

مێژوو و هەبونا پشیکێ :

پشیک ژ گیانەوەرێن مالینە کو ژ رەچەلەکا پشیکا کێڤی (Felis silvestris lybica) دهێن. مێژوویا مالیکرنا پشیکان ڤەدگەڕیتە زێدەتر ژ 9000 سالان بەرێ، کو ل دەڤەرێن رۆژهەلاتا ناڤین، ب تایبەتی ل مسرا کەڤن، پشیک هاتینە کەهی کرن. میسریێن کەڤن پشیک وەک گیانەوەرێن پیرۆز و خوداوەند ددانان، و باوەریا وان ئەو بوو کو پشیک خودان هێزێن سحری نە و دشێن ماڵ و خێزانێ ژ خرابیێ بپارێزن. وان هەروەسا پشیک بکار دئینان بۆ پاراستنا دان و و خارن و خوب خوژی ژ مشکان و ماران. گۆڕینێن دگەل مروڤی و کەهی کرنێ، پشیک هێدی هێدی ژ گیانەوەرەکێ کێڤی ڤەگۆهارتن بۆ هەڤالەکێ دلسوز و خوشتڤیێ مروڤی.

جور و رەنگێن پشیکان :

جۆرێن پشیکان زۆر و گەلەکن، و هەر جۆرەکێ خوو تایبەتمەندی و رەوشتێن خوو یێن جودا هەنە. هندەک ژ جۆرێن ب ناڤ و دەنگ ئەڤەنە:

1. پشیکا فارسی (Persian Cat): ئەڤ جۆرە ب موویێ درێژ و جان و سەرێ مەزن و چاڤێن جوان دهێتە نیاسین. فارسی پشیکەکا ئارام و هێمنە و حەز ژی ژ یاریێ ناکەت زێدە، بەلکو پتر حەز ژ رازاین و بێهنڤە دانێ دکەت.

2. پشیکا سیامی (Siamese Cat): سیامی پشیکەکا چالاک و زیرەکە و زۆر دگەل مروڤی دان و ستاندنێ دکەت بلڤینێن خو. ب رەنگێ خوویێ تایبەت و چاڤێن شین یێن جوان دهێتە نیاسین.

3. پشیکا ماین کۆن (Maine Coon): ئەڤە پشیکەکا مەزن و بهێزە، و موویێ درێژ و تژی هەیە. وەک "سێگویێ جیهانێ" دهێتە نیاسین ژ بەرکو رەوشتەکێ وەک سێگان هەیە و دلسوز و دۆستە.

4.  پشیکا سپینکس (Sphynx Cat): سپینکس پشیکەکا بێ موو یان کێم موو یە و زۆر تایبەتە. پێدڤی ب گەرماتیێ و پاراستنێ هەیە ژ سەرمایێ.

5. پشیکا شێر موو یا ئینگلیزی (British Shorthair): ئەڤ جۆرە پشیکەکا مەزن و کویرە، ب موویێ کورت و تژی و چاڤێن مسی یێن جوان دهێتە نیاسین. رەوشتەکێ ئارام و ژیری هەیە.

ل دهۆکێ و دەڤەرێن کوردستانێ، پتریا پشیکان ژ جۆرێن مالین یێن ئاساینە کو ژ رەچەلەکا پشیکێن کێڤی یێن دەڤەرێ هاتینە، و ب رەنگێن جودا جودا دهێنە دیتن وەک رەش، سپی، سۆر، و تێکەل.

رەوشت و تایبەتمەندیێن پشیکان :

پشیک گیانەوەرەکێ زۆر تایبەتە ب رەوشت و کارێن خوە. هندەک ژ تایبەتمەندیێن وان ئەڤەنە:

پاقژی: پشیک زۆر حەز ژ پاقژیێ دکەن. تو دێ بینی پتریا دەمێ خو ب پاقژکرنا لەشێ خو ڤە دبەن. وان ئەزمانەکێ خاوێنکەر یێ تایبەت هەیە کو ب وێ ئانیارێ موی و لەشێ خوو پاقژ دکەن.

خوزیکا نەفسێ: پشیک گیانەوەرێن خوزیکە نەفسن. و گەلەک حەز  ژ ئازادیێ دکەن و پتریا دەمێ خوو ب تنێ دڤێن ب سەر ببەن.

چاڵاکی شەڤێ: پشیک گیانەوەرێن چالاکن ل شەڤێ. وان چاڤێن تایبەت هەنە کو د تاریکیێ دا زۆر باش دبینن، لەوما پتریا راوکرنا مشکان و گیانەوەرێن دی ل شەڤێ دکەن.

وەفاداری: پشیک زۆر وەفادارن و حەز ژ خودانێ خوە ناکەن وان ب زور بگرن یان بکار بینن. وان حەز ژی ژ وەفاداریێ دکەن، بەلێ وەفاداریا وان جودایە ژ وەفاداریا سەیان.

دەنگێ تایبەت: پشیک دەنگێن جودا جودا دەر دئێخن بۆ پەیوەندیێ ب مروڤی و پشیکێن دی. "میو میو" کرن بۆ داخازا خارنێ یان دەست لێدانێ، "خرخر" کرن بۆ دەمێ خوشحالیێ، و "فش" کرن بۆ دەمێ ترس یان تورەییێ.

نڤستن: پشیک پتریا دەمێ خوە ب نڤستنێ ڤە دبەن. ئەو دشێن رۆژانە 12-16 دەمژمێران بنڤن، ب تایبەتی ل رۆژێ و ل شەڤێ چاڵاک بن.

پەیوەندیا پشیکێ دگەل مروڤی :

پەیوەندیا مروڤی دگەل پشیکێ پەیوەندیەکا ئالۆز و ب رامانە. هەر چەندە پشیک وەفاداریا سەیان نینە، بەلێ ئەو دشێن ب شێوازەکێ تایبەت یێ خوو پێ دلسوزیا خوو نیشان بدەن. پشیک دشێن ببنە هەڤالێن زۆر باش بۆ مروڤان، ب تایبەتی بۆ وان مروڤێن ب تنێ یان یێن حەز ژ هەڤالەکێ ئارام دکەن.

مفایێن هەبوونا پشیکەکێ د ماڵێ دا:

1. کێمکرنا سترێسێ: دەست لێدانا پشیکەکێ و گوهداریکرنا دەنگێ خرخرکرنا وێ دشێت سترێسێ کێم بکەت و ئارامیێ بدەتە مروڤی.

2.  هەڤالی: پشیک دشێت ببتە هەڤالەکێ باش، ب تایبەتی بۆ وان کەسانێن ب تنێ و یێن حەز ژی ژ گیانەوەران دکەن.

3.  کێمکرنا مشکان: ئەڤە مفایەکێ کەڤن و ناس یا پشیکانە. ئەو مشکان و گیانەوەرێن بجویکێن دی دگرن و ماڵێ ژ وان دپارێزن.

4.  فێرکرنا بەرپرسیاریێ: خودانکرنا پشیکەکێ پێدڤی ب بەرپرسیاریێ هەیە. مروڤ فێر دبیت چاوا خزمەتا گیانەوەرەکی بکەت و پێدڤیێن وێ دابین بکەت.

5.  باشترکرنا ساخلەمیێ: هندەک لێکۆڵینان نیشا دایە کو خودانکرنا پشیکان دشێت فشارا خوینێ کێم بکەت و ساخلەمیا دلێ باشتر بکەت.

چاوانیا خزمەتکرنا پشیکێ :

بۆ کو پشیکەکا تە ساخلەم و خوشحال بیت، پێدڤیە چەند خالەکا ل بەر چاڤ وەرگری:

1. خارن: پێدڤیە پشیکێ خارنەکا ساخلەم و ب تام بدەی. خارنا تایبەت ب پشیکان ڤە، کو ڤیتامین و پڕۆتینێن پێدڤی تێدا بن، باشترینە. هەروەسا پێدڤیە ئاڤەکا پاقژ لل بەر وێ بیت.

2.  پاقژی: سندوقا قوملێ (sand box) یا پشیکێ پێدڤیە رۆژانە بهێتە پاقژکرن. پشیک زۆر حەز ژ خاوێنیێ دکەن و ئەگەر سندوقا وان پاقژ نەبیت، دێ جهێن دی بکارئینن.

3.  پاقژکرنا مووی: ئەگەر پشیکا تە موویێ درێژ هەبیت، پێدڤیە رۆژانە موویێ وێ بهێتە شەکرن داکو موویێ وێ تێک نەچیت و نەچەرمسیت.

4.  ڤاکسین و کۆنترۆلا ساخلەمیێ: وەک هەر گیانەوەرەکێ دی، پشیک ژی پێدڤی ب ڤاکسینان و سەردانکرنا دکتۆرێ ڤێتەرنەری هەیە بۆ پاراستنا ساخلەمیا وێ ژ نەخوشی و کرم و پیا.

5.  یاری و چالاکی: پشیک پێدڤی ب یاری و چالاکیێ هەیە، ب تایبەتی ئەگەر ل ژوورێ بژیت. کەرەستێن یاریێ یێن تایبەت ب پشیکان ڤە دابین بکە بۆ کو چالاک و خوشحال بیت.

6. جهێ رازاینێ:پشیک پێدڤی ب جهەکێ ئارام و پاراستی هەیە بۆ رازاینێ.

پشیک و باوەرێن خەلکی ل دهۆکێ :

ل دەڤەرێن کوردستانێ و ب تایبەتی ل دهۆکێ، باوەرێن جودا جودا لسەر پشیکان هەنە. هندەک ژ وان ئەڤەنە:

 * هندەک کەس باوەر دکەن کو پشیک دشێن ژن و زارۆکان ژ جۆکان و چاڤێن خراب بپارێزن.

 *  گۆتنەکا ب ناڤ و دەنگ هەیە کو دبێژیت: "ئەگەر پشیکان مەزن بکەی ، دێ زەنگین بی." ئەڤە گۆتنەکا کەڤنە و زۆر کەس باوەری پێ نینن.

*   ل دەڤەرا مە، پشیک پتریا جاران وەک گیانەوەرەکێ ب فایدە دهێتە دیتن، ب تایبەتی ژ بەر کو مشکان دگرن.

*   هندەک جاران پشیک وەک ئاشۆپێ چوو دبینن ئەگەر ب رەنگێ رەش بن و ب شەڤێ ب دەرکەڤن، بەلێ ئەڤە پتریا جاران ژ نەزانینێ دهێت.

ئاریشێن دگەل پشیکان :

هەر چەندە پشیک گیانەوەرێن جوان و دلڤەکەرن، بەلێ هندەک جاران دشێن ببنە جهێ ئاریشان، وەک:

هەستیاری (Allergy): هندەک مروڤ هەستیارن بۆ موویێ پشیکان و دشێن نەخوش ببن.

خەران و گیانداران (Scratches and Bites): پشیک دشێن دەستێ مروڤی بخەرن یان بگرن، ب تایبەتی ئەگەر ب ترس بن یان ب تۆرە بن.

ئاریشێن ساخلەمیێ: پشیک دشێن هندەک نەخوشیان ڤەگۆهێزن بۆ مروڤی، وەک "تۆکسۆپلازمۆسیس" (Toxoplasmosis)، ب تایبەتی ئەگەر پاقژیەکا باش نەبیت یان پشیک نەهێتە ڤاکسینکرن.

ژ ناڤبرنا کەرەستان: پشیک حەز ژی ژ خەراندنا جهێن جودا دکەن بۆ تژیکرنا نینۆکێن خوو، و دشێن قەنەفە و کەرەستێن ماڵێ ژ ناڤ ببن ئەگەر جهەکێ تایبەت بۆ خەراندنێ نەبیت.

دوماهی :

پشیک گیانەوەرەکێ پڕ نهێنی و دلڤەکەرە، کو ژ دیرۆکەکا درێژ وەرە دگەل مروڤان دژیت. هەبوونا پشیکەکێ د ماڵێ دا دشێت ژیانا مروڤی ب گەلەک رەنگان باشتر بکەت و هەڤالیەکا باش بۆ وی درست  بکەت. ب گرنگیدان و خزمەتکرنەکا باش، پشیک دشێت ببتە ئەندامەکێ خوشحال و ساخلەم د خێزانا تە دا و دلخوشیا تە دو بەرابەر بکەت. ل دەڤەرا دهۆکێ ژی، پشیک جهەکێ تایبەت هەیە و خەلک ژ حەز دکەن و پارێزگاریا وان دکەن. ژ بەر ڤێ چەندێ، گرنگە کو هەر کەسێ پشیکەک هەبیت، پێدڤیێن وێ دابین بکەت و رێزێ ل ژیانا وێ بگریت.

رێباز فیصل