توپا فتارێ :

تۆپا فطارێ تۆپەکە بۆ ڕاگەهاندنا دەمێ فطارێ و ئاگەهدارکرنا خەلکی لسەر ڤی دەمی دهێتە بکارئینان. ئەڤە نەریتەکە ل گەلەک وەلاتێن ئیسلامی دهێتە پەیڕەوکرن، کو سوپایێ وی وەلاتی گوللەیەکا تۆپێ یا دەنگی د دەمێ ئاڤابوونا ڕۆژێ دا دهاڤێژیت، وەک ڕاگەهاندنەک بۆ دوماهیک هاتنا دەمێ ڕۆژیگرتنێ د ڕۆژا وی ڕۆژا هەیڤا ڕەمەزانێ دا.

کورتەیەکا دیرۆکی

دیرۆک ئاماژێ ب وێ چەندێ ددەت کو مسلمانان – د هەیڤا ڕەمەزانێ دا – ل سەردەمێ پێغەمبەری (سلاڤ لێ بن) خوارن و ڤەخوارن ژ ئاڤابوونا ڕۆژێ حەتا دەمێ نڤستنێ دخوارن، و دەمێ بکارئینانا بانگی دەستپێکری، بلال و ابن أم مكتوم ب گۆتنا وی بناڤودەنگ بوون. مسلمانان د درێژاهیا دیرۆکێ دا – و دگەل زێدەبوونا فرەهیا جهی و بەلاڤبوونا ئیسلامێ – هەول داینە کو ڕێکێن جودا جودا ل تەنشت بانگی داهینن بۆ ئاماژەدان ب دەمێ فطارێ، حەتا کو تۆپا فطارێ پەیدا بووی.

قاهیرەیا پایتەختێ مسرێ ئێکەم باژێر بوو تۆپا ڕەمەزانێ لێ هاتیە هاڤێتن. ل دەمێ ئاڤابوونا ڕۆژێ د ئێکەم ڕۆژا ڕەمەزانا سالا 865ێ کۆچی، سولتانێ مەمەلۆکی (خشقدم) ڤیا تۆپەکا نوی یا گەهشتیە دەست وی تاقی بکەت. ب ڕێکەفت هاڤێتنا تۆپێ دگەل دەمێ مەغرەبێ بوو، خەلکی هزر کر کو سولتانى ب قەست تۆپ هاڤێتە دا ڕۆژیگران ئاگەهدار بکەت کو دەمێ فطارێ هاتیە، لەوا کۆمێن خەلکی چوونە جهێ حوکمرانیێ و سوپاسیا سولتانى کرن لسەر ڤێ داهێنانا باش یا وی ئینایە ئارایێ. دەمێ سولتانى کەیفخۆشیا وان دیتی، بریار دا بەردەوام بیت لسەر هاڤێتنا تۆپێ هەموو ڕۆژەکێ وەک نیشانەک بۆ فطارێ، پاشی تۆپێن پاشیڤێ و گرتنێ ژی زێدەکرن. گێڕانەکا دی ژی هەیە دبێژیت کو پەیدابوونا تۆپێ ب ڕێکەفتێ بوویە، و چ نیازەکا بەری وەخت نەبوو کو بۆ ڤی مەرەمی بهێتە بکارئینان، چونکی هندەک سەربازان ل سەردەمێ خدیوی ئیسماعیلی تۆپەک پاقژ دکر، ژنیشکەکێ ڤە گوللەیەک ژێ دەرکەفت و دەنگێ وێ ل ئەسمانێ قاهیرێ بەلاڤ بوو، و ب ڕێکەفت ئەڤە دگەل دەمێ بانگێ مەغرەبێ بوو د ئێک ژ ڕۆژێن ڕەمەزانێ دا، لەوا خەلکی هزر کر کو حکومەتێ نەریتەکا نوی بۆ ڕاگەهاندنا دەمێ فطارێ پەیڕەو کریە، و دەست ب ئاخفتنێ لسەر ڤێ چەندێ کرن. حاجی فاتمایا کچا خدیوی ئیسماعیلی ب ڤێ چەندێ زانی، و ئەڤ بیرۆکە ب دلێ وێ بوو، لەوا فەرمانەک دەرکر کو ئەڤ تۆپە ل دەمێ فطارێ و گرتنێ و د جەژنێن فەرمی دا بهێتە بکارئینان.

ژ مسرێ بۆ جیهانا ئیسلامی

ئەڤ بیرۆکە بەری هەمی تشتەکی ل وەلاتێن شامێ بەلاڤ بوو، قودس و دیمەشق و باژێرێن دی یێن شامێ، پاشی بۆ بەغدا ل دوماهیێن سەدێ نۆزدێ. پاشی ڤەگوهاست بۆ هەمی وەلاتێن کەنداڤی بەری سەردەمێ پەترۆلێ، و هەروەسا یەمەن و سودان و حەتا وەلاتێن ڕۆژئاڤایێ ئەفریقیا وەک چاد و نیجەر و مالی، و وەلاتێن ڕۆژهەلاتا ئاسیا کو تۆپا فطارێ ل ئەندونیسیا ل سالا 1944ێ دەست ب کارێ خۆ کر.

رێباز فیصل