ممفیس
باژێرێ ممفیس :
مەنف (یان مەن نەفەر) (ب ئینگلیزی: Memphis; ب قبطی: ⲙⲉⲙϥⲓ; ب یۆنانی: Μέμφις) باژێرەکێ کەڤنارێ مسری و پایتەختێ کەڤنێ "إنب-حج" بوو، کو ئێکەم پارێزگەها مسرا ژێری بوو و ب ناڤێ mḥw (باکوور) دهاتە نیاسین. کەلاخێن وێ نێزیکی باژێرکێ نوکەیی "میت رهینة"نە، ب دویراتیا ٢٠ کم (١٢ میل) ل باشوورێ گیزایێ ل قاهیرا مەزن، ل مسرێ.
ل دویڤ ئەفسانەیێن کو ل دەستپێکا سەدێ سێیێ بەری زایینێ ژ لایێ مانیتۆن ڤە هاتینە ڤەگێران، کو کاهن و مێژوونڤیسەک بوو د شانشینا بەتلموسی دا د دەمێ هلینستی یێ مسرا کەڤن دا ژیایە، دبێژیت کو باژێر ژ لایێ پاشا مینای ڤە هاتیە ئاڤاکرن. ئەو پایتەختێ مسرا کەڤن بوو د دەمێ شانشینا کەڤنارا مسری دا و ل درێژاهیا مێژوویا مسرا کەڤنار دا باژێرەکێ گرنگ مایە. وێ جهەکێ ستراتیژی ل دەڤێ دەلتا نیلێ هەبوو، و جهێ چالاکیێن ب قەرەبالغ بوو. بەندەرێ وێ یێ سەرەکی، "پیرو نەفەر"، ب چڕیا کارگەهـ و فابریکە و کۆگەهان دهاتە نیاسین کو خوارن و کەلوپەل ل سەرانسەری شانشینا کەڤنار بەلاڤ دکرن. د سەردەمێ خوە یێ زێرین دا، مەنف وەک ناڤەندەکا هەرێمی یا بازرگانی و ئایینی گەشە کر.
دهێتە باوەرکرن کو مەنف ژ لایێ خوداوەند پتاح، پارێزڤانێ پیشەسازان ڤە، دهاتە پاراستن. پەرستگەها مەزن، "حت کا پتاح" (ب ڕامانا "کۆچکا کا پتاح")، ئێک ژ ئاڤاهیێن هەرە دیارێن باژێری بوو. دهێتە هزرکرن کو ناڤێ ڤێ پەرستگەهێ، کو ژ لایێ مانیتۆن ڤە ب یۆنانی ب "Aἴγυπτoς (ئیجیپتۆس)" هاتیە نڤیسین، ڕەهـ و بنچینەیا ناڤێ ئینگلیزی یێ نوکەیی "Egypt" (ئیجیپت) بیت.
مێژوویا مەنفێ ب توندی ب مێژوویا وەلاتێ بخوە ڤە گرێدایە. دهێتە باوەرکرن کو ژناڤچوونا وێ یا داویێ ژ ئەگەرێ ژ دەستدانا گرنگیا وێ یا ئابووری بوو ل دوماهیێن سەردەمێن کەڤنار، پشتی بلندبوونا باژێرێ ئەسکەندەریێ. گرنگیا ئایینی یا مەنفێ کێم بوو پشتی کو ئایینێ کەڤنار هاتە هێلان ل دویڤ فەرمانا سالۆنیک ل سالا ٣٨٠ێ زایینی کو سەپاند کریستیانیا نیقی ل سەرانسەری ئیمپراتۆریا ڕۆمانی بهێتە پەیرەوکرن.
ئەڤرۆ، کەلاخێن پایتەختێ بەرێ بەلگەیێن پارچە پارچە لسەر ڕابردوویێ وێ پێشکێش دکەن. ل گەل کۆمەلگەها ئەهرامان ل گیزایێ، ژ سالا ١٩٧٩ێ وەرە وەک جهەکێ میراتێ جیهانی هاتیە پاراستن. جهـ وەک مۆزەخانەیەکا ڤەکری بۆ گشتی ڤەکریە.
ناڤێن جوگرافی :
مەنف (مەن نەفەر)
ب هیرۆگلیفی
mn
n nfr f
r O24 niwt
مەنفێ د درێژاهیا مێژوویا خوە یا نێزیکی چار هزار سالان دا چەندین ناڤ هەبوون. ناڤێ وێ یێ مسری یێ کەڤنار "إنب-حج" بوو (هاتیە وەرگێران ب "دیوارێن سپی").
ژبەر مەزناتیا وێ، باژێر ب ناڤێن دی یێن جودا ژی دهاتە نیاسین، وەک ناڤێن وان گەڕەکان کو د دەمەکێ دا ناڤ و دەنگەکێ مەزن هەبوو. بۆ نموونە، ل دویڤ دەقەکێ ژ دەمێ ڤەگۆهاستنا ئێکێ، ئەو ب ناڤێ "جد سوت" ("جهێن هەتاهەتایی") دهاتە نیاسین، کو ناڤێ ئەهرامێ تێتی بوو.
د دەمەکێ دا، باژێر ب ناڤێ "عەنخ تاوی" (ب ڕامانا "ژیانا هەردوو ئەردان") دهاتە بناڤکرن، کو گرنگیێ ددەتە جهێ ستراتیژی یێ باژێری دناڤبەرا مسرا سەری و مسرا ژێری دا. دیارە ئەڤ ناڤە بۆ شانشینا مسری یا ناڤین ڤەدگەڕیت (نێزیکی ٢٠٥٥ - ١٦٤٠ بەری زایینێ)، و گەلەک جاران د دەقێن مسری یێن کەڤنار دا دهێتە دیتن. هندەک زانا دبێژن کو ئەڤ ناڤە بۆ دەڤەرەکێ بوو کو دارەکا پیرۆز ل گەڕەکێ ڕۆژئاڤایێ باژێری تێدا بوو، کو دکەفتە دناڤبەرا پەرستگەها مەزن یا پتاح و گورستانێن ل سەقارایێ.
ل دەستپێکا شانشینا مسری یا نوی (نێزیکی ١٥٥٠ بەری زایینێ)، باژێر ب ناڤێ "مەنفەر" (ب ڕامانا "هەردەم و جوان") هاتە نیاسین، کو پاشی ب زمانێ قبطی بوو "مەمفی" (ⲙⲉⲙ ϥ ⲓ). ناڤێ "مەمفیس" (Μέμφις) گوهرینەکا یۆنانیە بۆ وی ناڤی کو وان لسەر ئەهرامێ پێپی یێ ئێکێ دانابوو، کو دکەفتە ڕۆژئاڤایێ باژێری.
د پەرتووکا پیرۆز دا، مەنف ب "مۆف" یان "نۆف" دهێتە بناڤکرن.
 |
| منف پەیکەرێ رەمسیسێ دوویێ |
تایبەتمەندی :
مەنف و گورستانا وێ ل سەقارایێ وەک ژ وێستگەها ئەسمانی یا ناڤدەولەتی دهێتە دیتن
جهـ :
باژێرێ مەنف دکەڤیتە ٢٠ کم (١٢ میل) ل باشوورێ قاهیرایێ، لسەر کەنارێ ڕۆژئاڤایێ ڕویبارێ نیلێ. باژێر و باژێرکێن نوکەیی یێن میت رهینة، دەهشۆر، ئەبو سیر، ئەبو غراب، و زاویة العریان، ل باشوورێ قاهیرایێ، هەمی دکەڤنە دناڤ سنورێن کارگێری یێن مێژوویی یێن مەنفێ دا. هەروەسا باژێر ئەو جهـ بوو کو سنور دناڤبەرا مسرا سەری و مسرا ژێری دا دیار دکر (پارێزگەها بیست و دوویێ یا مسرا سەری و یا ئێکێ یا مسرا ژێری).
ئاکنجی :
ئەڤرۆ، جهێ باژێرێ کەڤنار چولە. نێزیکترین ئاکنجیگەها نوکەیی باژێرکێ میت رهینەیە. تخمینێن قەبارێ مێژوویی یێ ئاکنجیان دناڤبەرا ژێدەران دا گەلەک جودانە. ل دویڤ تێرتیوس چاندلەر، هژمارا ئاکنجیێن مەنفێ نێزیکی ٣٠،٠٠٠ کەسان بوو و ژ دەمێ دامەزراندنا خوە حەتا نێزیکی ٢٢٥٠ بەری زایینێ و ژ ١٥٥٧ حەتا ١٤٠٠ بەری زایینێ، ب دویر و درێژی مەزنترین ئاکنجیگەهـ بوو ل سەرانسەری جیهانێ. ک. ئا. بارد پتر ب هشیاری دبێژیت و هژمارا ئاکنجیێن باژێری ب نێزیکی ٦،٠٠٠ کەسان د دەمێ شانشینا مسری یا کەڤنار دا تخمین دکەت.
مێژوو :
کەرەستەیەکێ ڕێورەسمی کو خوداوەند نەفرتێم نیشان ددەت، کو ب سەرەکی ل مەنفێ دهاتە پەرستن، مۆزەخانا والترز یا هونەری
د دەمێ شانشینا مسری یا کەڤنار دا، مەنف بۆ پتر ژ هەشت جاران ل دویڤ ئێک بوو پایتەختێ مسرا کەڤنار. باژێر گەهشتە بلندترین ئاستێ شکۆداریا خوە د سەردەمێ شانشینا شەشێ یا مسری دا وەک ناڤەندەک بۆ پەرستنا پتاح، خوداوەندێ ئافراندن و کارێن هونەری. ئەبولەولێ مەڕمەڕی کو پاسەوانیا پەرستگەها پتاح دکەت، وەک بیرهاتنەکێ بۆ هێز و شکۆداریا بەرێ یا باژێری مایە. سێیانا مەنفێ، کو ژ خوداوەندێ ئافرێنەر پتاح، هەڤژینا وی سەخمەت، و کورێ وان نەفرتێم پێکدهات، تەوەرا سەرەکی یا پەرستنێ ل باژێری پێکدئینان.
پێگەهێ مەنفێ پشتی شانشینا هەژدەیێ یا مسری ل گەل بلندبوونا تیبە و شانشینا مسری یا نوی لاواز بوو، لێ د سەردەمێ فارسان دا ژ نوو ڤە زیندی بوو، بەری کو ب توندی بکەڤیتە ڕێزا دویێ پشتی دامەزراندنا ئەسکەندەریێ. دبن دەستهەلاتا ئیمپراتۆریا ڕۆمانی دا، ئەسکەندەریە گرنگترین باژێرێ مسرێ مایە. مەنف حەتا دامەزراندنا فوستاتێ ل سالا ٦٤١ێ زایینی پشتی فەتحا ئیسلامی یا مسرێ، دووەم باژێرێ مسرێ مایە. پشتی هنگێ ب تەمامی هاتە هێلان و بوو ژێدەرێ بەری بۆ ئاکنجیگەهێن دەوروبەر. ل سەدێ دوازدێ هێشتا کۆمەلەکا کەلاخێن ب شکۆ بوو، لێ زوی بوو پتر ژ مەیدانەکا کاڤلێن نزم و بەرێن بەلاڤەبووی.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە