باژێرێ ئەتلانتس
ئەتلانتس :
ئەتلەنتس یان ئەتلانتس (ب یونانی: ἀτλαντὶς νῆσος)، کیشوەرەکێ گریمانەیی و ئەفسانەیی یە کو هەتا نوکە ب چ بەلگەیەکا ئاشکرا هەبوونا وێ نەهاتیە سەلماندن، ئەفلاتونی د دوو گۆتوبێژێن خوە یێن تۆمارکری دا، تیمایۆس و کریتیاس، بەحس لێ کریە. چیرۆک لسەر وێ چەندێ یە کا چ ب سەرێ باپیرێ وی سۆلۆنی هاتیە دەمێ گەشت کریە مسرێ و ل وێرێ دگەل کاهنان کۆمبووی و وان بەحسێ کیشوەرێ ئەتلەنتیک بۆ کریە یێ کو حوکمێ جیهانێ دکر. ڤێ چەندێ خەیالا گەلەک نڤیسەر و بەرهەمهێنەرێن فیلمان ڤەژاندیە و ژمارەیەکا زۆر یا بەرهەمێن خەیالا زانستی لسەر ڤی بابەتی هاتینە بەرهەمئینان.
جهێ ئەتلەنتسێ :
ئێک ژ زانایان گۆت کو دبیت وی پاشمایێن باژێرێ وندابوویێ ئەتلەنتسێ ڤەدیتی بن. وێنەیێن سەتەلایتێ کو ل باشوورێ ئسپانیا هاتبوون گرتن، دیارکرن کو ئەردێ وێرێ هەڤدگرت دگەل وەسفا ئەفلاتونی بۆ باژێرێ خوە یێ نموونەیی.
دکتۆر ڕاینەر کویهن ژ زانکۆیا ئوبەرتال یا ئەلمانی باوەرە کو "دوورگەها" ئەتلەنتسێ ئاماژەیە ب پشکەکا کەنارێن باشوورێ ئسپانیا کو د ئەنجامێ لافاوەکێ دا د ناڤبەرا سالێن ٨٠٠ و ٥٠٠ێ بەری زایینێ دا هاتیە وێرانکرن.
وێنەیێن دەڤەرێ، کو ب ناڤێ ماریزما دۆ هینۆخس نێزیک باژێرێ کادیزێ دهێتە نیاسین، دوو ئاڤاهیێن چارگۆشەیی د ناڤ هەڕیێ دا و پشکێن بازنەیان نیشان ددەن کو دبیت بەری نوکە دەورێن وان دابن.
دکتۆر ڕاینەر گۆت: "ئەفلاتونی لسەر دوورگەهەکێ نڤیسیە کو ب ئاڤاهیێن بازنەیی هاتیە دەورپێچکرن، هندەک ژ وان ژ هەڕیێ و هندەکێن دی ژ ئاڤێ بوون. ئەوا وێنە نیشان ددەن هەمان تشتە یێ ئەفلاتونی وەسفکری."
دکتۆر ڕاینەر باوەرە کو دبیت ئەو ئاڤاهیێن چارگۆشەیی پاشمایێن پەرستگەها "زیڤی" بن یا کو تەرخانکری بوو بۆ خوداوەندێ دەریایێ پۆسایدۆن، و پەرستگەها "زێڕی" یا کو تەرخانکری بوو بۆ پۆسایدۆن و کلیتۆی، هەروەکی د پەرتووکا ئەفلاتونی دا هاتی.
دکتۆر ڕاینەر دبێژیت کو دوو شرۆڤە هەنە بۆ هندێ کو قەبارێ دوورگەهێ و بازنەیێن دەوروبەر ژ یا د پەرتووکا ئەفلاتونی دا هاتی مەزنترن.
ئەگەرێ ئێکێ ئەو کو دبیت ئەفلاتونی قەبارێ ئەتلەنتسێ کێم کربیت، و یێ دووێ ئەو کو دبیت ئێکەیا پیڤانێ یا کو د سەردەمێ ئەفلاتونی دا دهاتە بکارئینان ٢٠٪ ژ پیڤەرێن نوکە مەزنتر بیت.
ئەگەر ئەگەرێ دووێ یێ دروست بیت، ئێک ژ چارگۆشەیێن د "دوورگەهێ" دا ب تەمامی هەڤدگریت دگەل وان پیڤەرێن ئەفلاتونی بۆ پەرستگەها پۆسایدۆنی بەحسکرین.
ئێکەم کەسێ کو سەرنجا خوە دایە ڤان وێنەیان ڤێرنەر ڤیکبۆلت بوو، ئەو وەک مامۆستا کار دکەت و ئێکە ژ گرنگیدەرێن ب ئەتلەنتسێ، و لێکۆلین لسەر وێنەیێن هەمی دەریایا سپی یا ناڤین کریە دا کو ل هەر نیشانەکا وی باژێری بگەڕهیت یێ ئەفلاتونی وەسفکری.
هندەک بەلگەیێن کو ئاماژێ ب هەبوونا وێ د کـویـراتیـیـا زەریایا ئەتلەنتیک دا ددەن:
* نەخشەیێن کو دەریاڤانێ ناڤدار (کۆلۆمبۆس) بەری ڤەدیتنا ئەمریکا خواندبوون، وێنەیێ دوورگەهەکا مەزن تێدا بوو کو د دەمێ نوکە دا نینە، زانا باوەرن کو ئەو هەمان ئەتلەنتسە.
* لێکۆلەران دیوارەک د کـویـراتیـیـا زەریایا ئەتلەنتیک دا دیتیە کو درێژاهیا وێ دگەهیتە ١٢٠ کیلۆمەتران و هەتا نوکە نەهاتیە زانین کا پاشمایێن وی کیشوەرێ وندابووی نە یان نە.
* شەپۆلا ئاڤێ یا کو ب ناڤێ (شەپۆلا کەنداڤی) دهێتە نیاسین و ژ کیشوەرێ ئەمریکا دەردکەڤیت و بەرەڤ کیشوەرێ ئەورۆپا ڤە دچیت، د نیڤا زەریایا ئەتلەنتیک دا دبیتە دوو پشک وەکـی کـو لـسـەر ئەردی بزڤڕیت! زانا باوەرن کو ئەگەرێ ڤێ پشکبوونێ هەبوونا کیشوەرێ ئەتلەنتسێ بوویە د کەڤن دا.
ڤیکبۆلت گۆت: "ئەڤە ئێکـانە جهە یێ کو وەسفا ئەفلاتونی لسەر دهێتە جێبەجێکرن."
ڤیکبۆلتی زێدەکر کو دبیت یۆنانیان د ناڤبەرا رامانا پەیڤەکا مسری دا کو ئاماژە ب کەناری ددەت و ئێکـا دی کو ئاماژە ب دوورگەهێ ددەت، تێکەلی کربیت دەمێ چیرۆکا ئەتلەنتسێ ڤەدگۆهاست.
تۆنی ویلکینسن، شارەزایێ هەستکرنا ژ دوور ل زانکۆیا ئەدنبرە یا سکۆتلەندی، دبێژیت کو دبیت شاشی د شرۆڤەکرنا وێنەیێن ب ڕێکا سەتەلایتان هاتینە گرتن دا چێببیت.
و زێدەکر: "ئەم وێنەگرتنا ب سەتەلایتان بکار دئینین دا کو شوونواران لسەر ئەردی ببینین و پاشی ل جهێ وان پشتڕاست بکەین. پاشی ئەم شرۆڤە دکەین کا چ دبینین. پێدڤیا مە ب دەمەکێ نێزیک هەیە، ئەگەر نە، تۆ سەرەدەریێ دگەل پێکهاتەیان دکەی. لێ وێنە سەرنجڕاکێشن."
ئەتلەنتسێ د درێژاهیا دەمی دا خەیالا فەیلەسۆف و بیرمەندان داگیر کریە. ئێکەم جار بەحسێ وێ د نڤیسینێن ئەفلاتونی دا هاتیە.
گەلەک کەسان سەرکێشی کرینە دا کو ل وی باژێری بگەڕهێن یێ کو خودان جوانیەکا سرۆشتی و سەروەتەکێ مەزن بوو.
ئێک ژ تیۆریێن نوو ئەتلەنتس ب ئێک ژ دەڤەرێن د تەنگاڤا جەبەل تاریق دا گرێدایە کو بەری ١١ هزار سالان د دەریایێ دا نوقوم بوویە.
دکتۆر ڕاینەر دبێژیت کو دبیت ئەو دەشتا ئەفلاتونی بەحس لێ کری، ئەو دەشتا بەرفرەهـ بیت یا کو ژ کەنارێ باشوورێ ئسپانیا هەتا باکور درێژ دبیت و دگەهیتە باژێرێ سێڤیلیایێ. بەلێ چیایێن بلند، دبیت سیێرا مۆرێنا و سیێرا نێڤادا بن.
و زێدە دکەت: "ئەفلاتونی بەحس کر کو ئەتلەنتس ب مسێ دەولەمەند بوو. مس د وان کانێن کو دکەڤنە چیایێن سیێرا مۆرێنا دا هەیە."
دکتۆر ڕاینەری تێبینی کر کو شەرێ د ناڤبەرا ئەتلەنتسێ و وان وەلاتێن کو دکەڤنە ڕۆژئاڤایێ دەریایا سپی یا ناڤین، ل شێوازێ وان هێرشان دچیت یێن کو د سەدێ ١٢ێ بەری زایینێ دا ژ ئالیێ وان کەسان ڤە کو ب چەتەیێن دەریایێ دهاتنە ناڤکرن، کرینە سەر مسر و قوبرسێ.
ژ بەر هندێ، ئەو باوەرە کو ئاکنجیێن ئەتلەنتسێ و چەتەیێن دەریایێ هەمان کەس بوون.
ئەڤە وێ ڕامانێ ددەت کو باژێر د سەردەمێ ئاسنی یان سەردەمێ برۆنزی دا هەبوویە.
دکتۆر ڕاینەر دبێژیت کو ئەو هیڤیخوازە سەرنجا شوونوارناسان بۆ خوە ڕابکێشیت دا کو ل وی جهی لێکۆلینان بکەن. لێ ئەڤ کارە تووشی هندەک ئالۆزیان دبیت، ژ بەر کو ئەو جهە دکەڤیتە ناڤ پارکا دونانا یا سرۆشتی.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە