شورەشا ئینگلیزی یا مەزن
ا
شورەشا مەزن یا ئینگلیزی :
شۆڕەشا مەزن (ب ئنگلیزی: Glorious Revolution)، هەروەسا ب ناڤێ شۆڕەشا ١٦٨٨ دهاتە نیاسین، شۆڕەشەک بوو کو ل پشتا وێ پاشا جەیمسێ دووێ، حاکمێ ئنگلتەرا، سکۆتلەندا و ئیرلەندا، ل مەها نۆڤەمبەرا سالا ١٦٨٨ ژ دەستهەلاتێ هاتە لادان و کچا وی ماری یا دووێ و کچزایێ وی یێ هۆلەندی ویلیامێ سێیێ یێ ئۆرانج، کو هەڤژینێ کچا وی ماری بوو، ل جهێ وی هاتنە دانان. ئەنجامێن ڤان ڕوویدانان کارتێکرن ل سەر هەر سێ پاشایەتیان و هەمی ئەوروپا کر. شۆڕەشەکا ب لەز و تا ڕادەیەکی بێ خوین بوو، هەرچەندە دامەزراندنا سیستەمێ نوی دەمەکێ درێژتر ڤەکێشا و بوویە ئەگەرێ زیانێن مەزن. زاراڤێ "شۆڕەشا مەزن" جارا ئێکێ ژ لایێ جۆن هامپدن ڤە ل داوییا سالا ١٦٨٩ هاتە بکارئینان.
جەیمس ل شوباتا ١٦٨٥ بوو پاشا، سەرەڕای هندێ کو کاسۆلیکی بوو، و ئەڤە ب پالدەریەکا بەرفرەهـ بوو چونکی گەلەک دترسیان کو دوورخستنا وی ببیتە ئەگەرێ دووبارەبوونا شەرێن هەر سێ پاشایەتیان د ناڤبەرا سالێن ١٦٣٨-١٦٥١ دا. ئایینێ وی وەک کێشەیەکا کورتخایەن دهاتە دیتن، چونکی کچا وی یا پرۆتستانت ماری وارسا وی یا چاڤەڕێکری بوو، و ژیێ وی ٥٢ سال بوو، و پشتی ١١ سالان ژ هەڤژینیا خوە یا دووێ چ زارۆک نەبوون. لێ ژ دایکبوونا کورێ وی جەیمس فرانسیس ئێدوارد، ل ١٠ی حوزەیرانا ١٦٨٨، ئەڤ چەندە گوهۆڕی ب بلندکرنا ئەگەرێ هەبوونا بنەمالەکا کاسۆلیکی.
 |
| ماری یا دوویێ شاهژنا ئنگلتەرا کچا شاهـ جەیمس یێ دوویێ |
جەیمسی هەردوو پەرلەمانێن سکۆتلەندی و ئنگلیزی ڕاگرتن دەمێ ڕەتکری کو "فەرمانا تاقیکرنێ" یا دژی کاسۆلیکیان هەلوەشینن و هەولێن حوکمکرنێ بێی وان، بوونە ئەگەرێ وێ نەسەقامگیریێ یا کو لایەنگرێن وی دترسیان ڕوو بدەت. بنکێ سەرەکی یێ پشتەڤانیا وی ل ئنگلتەرا ئەندامێن پارتا پارێزگاران ژ کەنیسا ئنگلتەرا بوون، کو وەفادار مان حەتا کو دیار بوو کو ڕێکارێن وەک دادگەهکرنا حەفت قەشەیێن ئەنگلیکانی ژ لێبۆرینێ دەرباز دبن و بەرەڤ دەستدرێژیکرنا سەر کەنیسێ ڤە دچن. بێ تاوان دەرکەفتنا وان ل ٣٠ی حوزەیرانا ١٦٨٨ بوویە ئەگەرێ ئالۆزیێن بەرفرەهـ دژی کاسۆلیکیان ل سەرانسەری ئنگلتەرا و سکۆتلەندا، و ئەڤێ یەکێ دەستهەلاتا سیاسی یا جەیمسی لاواز کر.
ویلیام حاکمێ ڕاستەقینە یێ کۆمارا هۆلەندا بوو ب سیفەتێ ستاتهاودەر "حاکمێ گشتی"، پشتی سالا ١٦٧٨ هەڤپەیمانیەک پێکئینا بۆ پاراستنا هۆلەندا ژ بەرفرەهبوونا فرەنسی، لێ کەفتە بن مەترسیا هەڤپەیمانیا ئەنگلۆ-فرەنسی. لەورا ویلیامی سەرکردایەتیا گەمیگەهەکێ کر کو ژ ٤٦٣ کەشتیان و ١٤٠٠٠ سەربازان پێکدهات، ب پشتەڤانیەکا سیاسی ژ هەڤپەیمانان ل ئنگلتەرا، سکۆتلەندا و ئەوروپا. ئەڤ گەمیگەهە ل ٥ی نۆڤەمبەرێ ل تۆربایێ لەنگەر گرت. دگەل پێشڤەچوونا وی بەرەڤ لەندەنێ، ژمارا سەربازێن لەشکەرێ شاهانە یێ بهێز ژ ٣٠ هزاران بۆ ٤ هزاران کێم بوو ژ ئەگەرێ ڕەڤینێ؛ وی دەمی جەیمسی فەرمان دا کو ئەڤ پاشمایە بهێنە هەلوەشاندن و ل مەها دیسەمبەرێ هاتنە دوورخستن. پاشی ل نیسانا ١٦٨٩ جڤینەکا پەرلەمانی هاتە گێران، و تێدا ویلیام و ماری وەک پاشایێن هەڤبەش یێن ئنگلتەرا هاتنە دەستنیشانکرن؛ و ل مەها حوزەیرانێ چارەسەریەکا سکۆتلەندی یا جودا لێ هەڤشێوە هاتە گەهشتن.
 |
| ژ شەرێن ئسکوتلەندا |
ل دویڤ ڤێ شۆڕەشێ، لڤینێن سەرهلدانێ یێن پشتەڤانیا ستیوارت "جەیمسێ دووێ" ل سکۆتلەندا و ئیرلەندا پەیدا بوون، و لڤینا یەعقوبیان حەتا داوییا سەدێ هەژدێ بەردەوام بوو. دگەل هندێ ژی، سەدەیەک ژ ناکۆکیێن سیاسی ب دوپاتکرنا سەروەریا پەرلەمانی ل سەر تاجێ ب دوماهیک هات، کو پرەنسیپەکە د یاسایا مافان یا سالا ١٦٨٩ دا هاتیە دامەزراندن. د دەمەکیدا کو سزایێن ل سەر کاسۆلیکیان کو د فەرمانا تاقیکرنێ یا ئنگلیزی و سکۆتلەندی یا سالێن ١٦٧٨ و ١٦٨١ دا هاتبوون، حەتا سالا ١٨٢٨ ب کاری مان؛ و قەدەغەیا ئایینی ل سەر هەلبژارتنا هەڤژینێ پاشای حەتا سالا ٢٠١٥ نەهاتە هەلوەشاندن، لێ سزایێن ل سەر پاشایێ بریتانی حەتا ئەڤرۆ ژی د بەردەوامن.
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە