سەعەدێ کورێ موعاذی

 

سعد بن معاذ :

سەعدێ کوڕێ موعاذی (یێ کۆچا دوماهیێ کرى سالا 5ێ کۆچی) هەڤالەکێ پێغەمبەری بوو، سەرکردێ هۆزا ئەوس بوو ل یەسربێ بەری کۆچکرنا پێغەمبەری. سەعد ل سەر دەستێ موصعەبێ کوڕێ عومەیری موسلمان بوو، ئەوێ پێغەمبەر موحەممەد (سلاڤ لێ بن) هنارتیە یەسربێ دا خەلکێ وێرێ فێری دینێ وان بکەت، و ب موسلمانبوونا وی، هەمی بەنی عەبدولئەشهەل موسلمان بوون. پشتی کۆچکرنا پێغەمبەر موحەممەدی، سەعدێ کوڕێ موعاذی دگەلدا پشکداری د غەزایێن بەدر و ئوحود و خەندەقێ دا کر، و د غەزایا خەندەقێ دا ب گرانى بریندار بوو. و دەمێ پێغەمبەر موحەممەدی (سلاڤ لێ بن) گەمارۆ دایە سەر بەنی قوڕەیزە پشتی وان پەیمانا خۆ شکاندی و ڕێک دایە حزبان کو بهێنە د ناڤا مەدینێ دا و خیانەت ل موسلمانان کرى، وان ڕازیبوون ب خۆڕادەستکرنێ ب مەرجەکى کو سەعدێ کوڕێ موعاذی حوکمی لسەر وان بکەت، لەوا ئەو هاتە ئینان بۆ دەف وان و ئەو یێ بریندار بوو، وی حوکم کر کو زەلامێن وان بهێنە کوشتن و ژنک بهێنە ئەسیرکرن و مال و مولک و ئەردێن وان لسەر موسلمانان بهێنە بەلاڤکرن. پشتی غەزایا بەنی قوڕەیزە، برینا سەعدی ڤەبووڤە، و پشتی دەمەکێ کێم وەفات کر.

ژیانناما وی :

سەعدێ کوڕێ موعاذێ کوڕێ نوعمانێ کوڕێ ئیمرئولقەیسێ کوڕێ زەیدێ کوڕێ عەبدولئەشهەلی، سەرکردێ هۆزا ئەوس بوو بەری کۆچکرنا پێغەمبەر موحەممەدی بۆ وێرێ. سەعد ل سەر دەستێ موصعەبێ کوڕێ عومەیری موسلمان بوو، ئەوێ پێغەمبەر موحەممەدی هنارتیە یەسربێ دا بانگەوازا خەلکێ وێرێ بکەت بۆ ئیسلامێ پشتی پەیمانا عەقەبا ئێکێ. دەمێ سەعد موسلمان بووی، ل سەر گەلێ خۆ ڕاوەستا و گۆت: «ئەى بەنی عەبدولئەشهەل، هین چاوا کارێ من د ناڤا خۆ دا دبینن؟»، وان گۆت: «سەیدایێ مە یێ ب ڕێز و خودان ڕەوشت». وی گۆت: «ئەڤجا ئاخڤتنا هەوە لسەر من حەرامە، چ زەلامێن هەوە بن یان ژنکێن هەوە، حەتا هین باوەریێ ب خودێ و پێغەمبەرێ وی بینن». لەوا چ زەلام و ژنک د ناڤا بەنی عەبدولئەشهەل دا نەمان ئیلا موسلمان بوون. هەروەسا مالا وی بوو بنگەهـ بۆ موصعەبێ کوڕێ عومەیری و ئەسعەدێ کوڕێ زورارەی، کو تێدا بانگەوازا خەلکێ یەسربێ دکر بۆ ئیسلامێ. سەعدێ کوڕێ موعاذی و دگەلدا ئوسەیدێ کوڕێ حوضەیری ئەو کەس بوون یێن کو پوتێن بەنی عەبدولئەشهەلی شکاندین.

و پشتی کۆچکرنا پێغەمبەر موحەممەدی، پێغەمبەر موحەممەدی سلاڤ لێ بن برایەتی د ناڤبەرا وی و ئەبو عوبەیدێ کوڕێ جەڕاحی دا چێکر، و دهێتە گۆتن د ناڤبەرا وی و سەعدێ کوڕێ ئەبی وەقاسی دا. سەعدی دگەل پێغەمبەر موحەممەدی پشکداری د غەزایا بەدرێ دا کر، و دەمێ پێغەمبەر موحەممەدی شیرەت ژ هەڤالێن خۆ خواستین بەری شەڕی، سەعدی گۆت: «مە باوەری ب تە ئینایە و تە ب ڕاست دانا، و مە شاهدەیی دا کو ئەوا تە ئینای حەقیە، و مە پەیمانێن خۆ داینە تە لسەر گوهداری و فەرمانبەریێ، ڤێجا بچە ئەی پێغەمبەرێ خودێ بۆ وێ یا تە دڤێت، ئەم دگەل تەینە. ب وی یێ تە ب حەقی هنارتی، ئەگەر تە ئەم ب ڤێ بەحرێ ڤە بەربداینە، دا ئەم دگەل تە تێدا دەرباز بین، و چ زەلامەک ژ مە پاشڤە نەدزڤڕی. و ئەم حەزناکەین سوبەهی تو مە بگەهینیە دوژمنێ مە، ئەم د شەڕی دا یێن ب سەبرینە، و د ڕویبروبوونێ دا یێن ڕاستگۆینە، بەلکی خودێ تشتەکى د مە دا نیشا تە بدەت کو چاڤێن تە پێ ڕۆهن ببن، ڤێجا ب بەرەکەتا خودێ مە ببە». و ئەو بوو یێ ئالایێ ئەوس د ڕۆژا بەدرێ دا هەلگرتی. سەعدی هەروەسا دگەل پێغەمبەر موحەممەدی پشکداری د غەزایا ئوحودێ دا کر، و دگەل پێغەمبەر موحەممەدی د شەڕی دا ما دەمێ موسلمانان پشت دایێ. و د غەزایا خەندەقێ دا، تیرەک ل سەعدی کەفت و دەمارا ئەکحەل ژێ بڕی، و ئەو زەلامێ تیر هاڤێتی ژ قوڕەیشێ بوو و ناڤێ وی «حەیانێ کوڕێ قەیسێ کوڕێ عەرەفە» بوو. سەعدی گۆت: «خودایێ من، ئەگەر تە تشتەک ژ شەڕێ قوڕەیشێ هێلابیت، ڤێجا من بۆ بهێلە، چونکی چ گەلەک نینە ئەز حەز بکەم جیهادێ دگەلدا بکەم ژ پێخەمەت تە، ژ وی گەلێ کو ئازارا پێغەمبەرێ تە دای و ئەو ب درەو دەرێخستی و دەرکری. خودایێ من، ئەگەر تە شەڕ د ناڤبەرا مە و وان دا ب دوماهی ئینابیت، ڤێجا وێ بۆ من بکە شەهادەت، و من نەمرینە حەتا چاڤێن من ب بەنی قوڕەیزە ڕۆهن ببن».

پشتی غەزایا خەندەقێ، پێغەمبەر موحەممەدی بانگی هەڤالێن خۆ کر بۆ شەڕکرنێ دگەل بەنی قوڕەیزە ژبەر شکاندنا پەیمانا وان دگەل موسلمانان، و هەڤپەیمانیا وان دگەل قوڕەیشێ د غەزایا خەندەقێ دا. موسلمانان گەمارۆ دا سەر کەلهێن بەنی قوڕەیزە بۆ ماوێ ٢٥ ڕۆژان حەتا وان داخوازا ئاشتیێ کرى، و ڕازیبوون ب حوکمێ سەعدێ کوڕێ موعاذی لسەر وان، چونکی ئەو هەڤپەیمانێ وان بوو د جاهلیەتێ دا. پێغەمبەر موحەممەدی سلاڤ لێ بن کەسەک هنارتە دەف سەعدی، و ئەو لسەر کەرەکێ هاتە ئینان، و ئەو یێ وەستیای بوو ژ برینا خۆ. پێغەمبەری گۆتێ: «شیرەتێ لسەر ڤان ل من بکە». سەعدی گۆت: «ئەگەر ئەز خودانێ کارێ وان بام، دا شەڕکەرێن وان کوژم، و زارۆکێن وان ئەسیر کەم». پێغەمبەر موحەممەدی سلاڤێن خودێ لسەر بن گۆت: «ب وی یێ گیانێ من د دەستێ ویدا، تە شیرەتا وێ چەندێ ل من کر یا خودێ فەرمانا من پێ کرى».

سەعد هاتە ڤەگەراندن بۆ مەدینێ بۆ وێ قوبەیا پێغەمبەر موحەممەدی بۆ وی ل مزگەفتا پێغەمبەری چێکری دا ژ نێزیک سەرەدانا وی بکەت، و پێغەمبەر موحەممەدی بازنکێ وی داخ کر. پێغەمبەر موحەممەد و ئەبو بەکرێ صدیق و عومەرێ کوڕێ خەطابی د دەمێ وەفاتا سەعدی دا ل وێرێ بوون. پێغەمبەر موحەممەدی دیت کو دەستێ سەعدی ب خوینێ ڤە پەقی، ڤێجا ڕابوو و ئەو هەمبێز کر، حەتا مر. ئەبو بەکر و عومەر کرنە گری، و پێغەمبەر خەمگین بوو و ڕیها خۆ گرت، و پێغەمبەر موحەممەد چاڤێن وی بۆ کەسێ ڕوندک نەدباراندن، لێ دەمێ خەمگین دبوو، ڕیها خۆ دگرت. پێغەمبەر موحەممەدی نڤێژ لسەر سەعدی کر، و هاتە هەلگرتن و ل بەقیعێ هاتە ڤەشارتن، و پێغەمبەر شاهدی ڤەشارتنا وی بوو. ئەو کەسێن ئەو د قەبرێ ویدا دانای برازایێ وی حارثێ کوڕێ ئەوسێ کوڕێ موعاذی و ئوسەیدێ کوڕێ حوضەیری و ئەبو نائیلە سلکانێ کوڕێ سەلامێ کوڕێ وەقشی و سەلمێ کوڕێ سەلامێ کوڕێ وەقشی بوون. وەفاتا سەعدێ کوڕێ موعاذی سالا 5ێ کۆچی بوو پشتی غەزایا خەندەقێ ب هەیڤەکێ، و سەعدێ کوڕێ موعاذی وەفات کر و دو کوڕ هەبوون، عەمر و عەبدوللا، و دایکا وان هند کچا سماکێ کوڕێ عەتیکێ کوڕێ ئیمرئولقەیسێ کوڕێ زەیدێ کوڕێ عەبدولئەشهەلی بوو.

سەبارەت سیفەتێ وی، سەعدێ کوڕێ موعاذی زەلامەکێ سپی، بلند، جوان، ڕویەکێ جوان، چاڤێن فرەهـ، و ڕیهەکا جوان هەبوو.

پلەیا وی :

حەسەنێ بەصری گۆت: «سەعد یێ قەلەو بوو، لێ دەمێ وان ئەو هەلگرتی، وان سڤکاتیەک تێدا دیت. هندەک زەلامێن مونافق گۆتن: ب خودێ ئەو یێ قەلەو بوو، و مە چ کەسەک ژ وی سڤکتر هەلنەگرتیە. ئەڤ ئاخڤتنە گەهشتە پێغەمبەرێ خودێ (سلاڤ لێ بن)، وی گۆت: هەلگرێن وی ژبلی هەوە یێن هەین. ب وی یێ گیانێ من د دەستێ ویدا، مەلائِکەت ب ڕوحا سەعدی کەیفخۆش بوون، و عەرش بۆ وی لەرزى». عائیشا کچا ئەبو بەکری ژ پێغەمبەر موحەممەدی ڤەگێڕا کو وی گۆتیە: «بۆ قەبری تەنگاتیەک هەیە، و ئەگەر کەسەک ژێ ڕزگار ببا، دا سەعدێ کوڕێ موعاذی ژێ ڕزگار بیت». سەعدێ کوڕێ ئەبی وەقاسی ژ پێغەمبەر موحەممەدی ڤەگێڕا کو وی گۆتیە: «حەفتێ هزار مەلائِکەت د جەنازێ سەعدێ کوڕێ موعاذی دا هاتنە خارێ کو بەری هنگێ پێ لسەر ئەردی ندانابوون، و ب حەق خودایێ مەزن ئەڤ پلە دایێ». ڕۆژەکێ ئەکەیدەرێ کوڕێ عەبدولمەلیکی کراسەکێ دیباجێ یێ ب تالێن زێڕی نەخشاندی دیاری پێغەمبەر موحەممەدی کر، هەڤالان سەرسامی و حێبەتی مان ژ نەرمی و جوانیا وی، وی گۆت: «دەستمالکێن سەعدی د بەهەشتێ دا ژ ڤی جوانترن». و عائیشا کچا ئەبو بەکری گۆت: «د ناڤا بەنی عەبدولئەشهەل دا سێ کەس هەبوون کو چ کەسەک ژ وان باشتر نەبوو: سەعدێ کوڕێ موعاذی و ئوسەیدێ کوڕێ حوضەیری و عەبادێ کوڕێ بشری».

رێباز فیصل