باژێرێ بورسا "بورصة"
باژێرێ بورسا :
بورسا (ب توركى: Bursa) چارەمین مەزنترین باژێرێ تورکیایە ژ لایێ ئاكنجیان ڤە و ئێك ژ گرنگترین باژێرێن پیشەسازی یێن تورکیایە و ناڤەندێ پارێزگەها بورسایە. دكەڤیتە باكورێ ڕۆژئاڤایێ وەڵاتی، ل دەڤەرا مەرمەرە، د ناڤبەرا باژێرێن ئیستانبوڵ و ئەنقەرە دا. ژمارا ئاكنجیێن وێ گەهشتیە ٣،٢١٤،٥٧١ كەسان، ل دویڤ ئامارێن فەرمی هەتا دەستپێكا ساڵا ٢٠٢٢.
بورسا پایتەختێ ویلایەتا عوسمانی بوو د ناڤبەرا ساڵێن ١٣٢٦ و ١٣٦٥ (پایتەختێ دوویێ یێ عوسمانیان پشتی سوگوت). د سەردەمێ دەوڵەتا عوسمانی دا پێ دگۆتن (خوداوەندگار) كو رامانا وێ دیاریا خودێ یە، لێ ناڤدارترین نازناڤێ وێ نوكە "Yeşil Bursa" یە كو رامانا وێ «بورسایا كەسك»ـە ژبەر زۆربوونا باخچەیێن گشتی و سەیرانگەهێن ل دەوروبەرێن وێ، زێدەباری دارستانێن جۆراوجۆر و بەرفرەهـ یێن ل دەڤەرێ بەڵاڤبووین. ل تەنیشتا باژێری چیایێ ئولوداغ یێ هەی كو ب بلندی ل پشت ناڤەندا وێ ڕادوەستیت و ئەو ژی هاڤینگەهەكێ ناڤدارە بۆ خلیسكێنێ. د وی باژێری دا مەزارگەهێن سوڵتانێن عوسمانی یێن دەستپێکێ بەڵاڤن، هەروەسا گەلەك ئاڤاهیێن سەردەمێ عوسمانی تێدانە كو نیشانێن سەرەكی یێن باژێری پێكدئینن.
مێژوو :
ناڤێ باژێری ژ دامەزرێنەرێ وێ پروسیاس پاشایێ بیسینیا هاتیە وەرگرتن، و سوڵتان ئورخان غازی ل ساڵا ١٣٢٦ز فەتح كریە و بوویە ئێكەم پایتەختێ دەوڵەتا عوسمانی و گەلەك شوینوارێن عوسمانی یێن گرنگ تێدانە. ناڤكا باژێرێ بورسایە ل سەر هەردوو لایێن ڕووبارێ جیلومبوز هاتیە ئاڤاكرن ل جهەكێ كو دهێتە باوەڕكرن ڤەدگەڕیت بۆ سەدێ شەشێ بەری زایینی و پلینی (پلینیوس) پەیدابوونا باژێری ب ساڵا ١٨٦ بەری زایینی دیار دكەت، هەروەسا دهێتە باوەڕكرن كو هاتیە ناڤكرن ب ناڤێ پاشایێ بیسینیا یێ ب ناڤێ پروسە Prusa (پروسیاس) ل سەدێ دوویێ بەری زایینی. میتریداتس پاشایێ پونت ل ساڵا ٧٣ ب.ز داگیركر هەتا كەفتیە دەستێ ڕۆمانان و دەڤەرا وێ ب ناڤێ پارێزگەها ڕۆمانی یا ب ناڤێ بیسینیا هاتە ناڤكرن كو پایتەختێ وێ نیكومیدیا (ئیزمیت) بوو، پاشی بیزەنتیان داگیركر كو بورسا د سەردەمێ وان دا گەشە كر، و حەمامێن وێ یێن كانزایی و كۆچكا وێ ناڤودەنگیەكێ مەزن ب دەستڤەئینا. ل داویێن سەدێ یازدێ سەلجوقیان داگیركر، پاشی هێرشێن بیزەنتی و خاچپەرێستان ل سەر بەردەوام بوون هەتا كەفتیە دەستێ توركێن عوسمانی ل بیستێن سەدێ چاردێ و ل ساڵا ١٣٢٦ كرنە پایتەختێ خۆ.
بورسا بەرفرەهـ بوو و گەشە كر هەتا بوویە مەزنترین باژێرێ ئەنادۆڵێ هەتا كو تیمورلەنگی ل ساڵا ١٤٠٢ هێرش كریە سەر و وێران كری، لێ پشتی ڤەگەڕاندنا وێ عوسمانیان بارەگایێ پایتەختێ خۆ ژ وێرێ ڤەگوهاست بۆ باژێرێ ئەدرنە ل ساڵا ١٤١٣ پاشی بۆ باژێرێ ئیستانبوڵ (قوستەنتینیە) ل ساڵا ١٤٥٣، لەورا گرنگیا بورسایە ب ڕێژەیی كێم بوو و ئەڤڕۆ پێنجەمین باژێرە ل توركیا، و ژمارا ئاكنجیێن وێ گەهشتە ١،٠٥٧،٠١٦ كەسان ل ساڵا ١٩٩٨.
باژێرێ بورسایە ئەڤڕۆ میراتگرێ سەردەمێن گەشەدارە، جاددە و تاخێن وێ پێچاوپێچن و دەوڵەمەندن ب گۆڕەپان و خانویێن مێژوویی یێن ب سەربانێن قەرمیدی یێن تیژ، و د ناڤبەرا وان دا نیشانێن شارستانی و ئاڤاهیێن مێژوویی و شوینوارێن ب بهایێ ئەندازیاری یێ مەزن بەڵاڤن وەكو مزگەفتان (مزگەفتا مەزن، مزگەفتا مورادێ ئێكێ، مزگەفتا كەسك، مزگەفتا مورادیە) و مەزارگەهـ و گۆڕێن سوڵتانێن ئال عوسمان و خێزانێن وان، هەروەسا حەمامێن ئاڤا كانزایی (حەمامێ كەڤن، حەمامێ نووی، حەمامێ قەرە مستەفا پاشا، حەمامێ ئەرموتولو بۆ ژنان) و یێن دی، و هوتێلێن ب ئاڤا ناڤبری هاتینە دابینكرن و دامەزراوەیێن دی یێن گەشتیاری و چارەسەریێ، ژ وان ژی دامەزراوەیێن خزمەتگوزاریا وەرزشی و گەشتیاریا زڤستانێ ل چیایێ ئولوداغ.
جوگرافیا :
باژێرێ بورسایە دكەڤیتە ناڤەڕاستا پارێزگەها بورسایە ل ژینگەهەكێ جوگرافی یا چیایی ـ دەشتی كو ل باشورێ وێ چیایێ ئولوداغ یێ بلند هەتا ٢٤٩٦ مەتران ل دویماهیا قەرە تەپە بلند دبیت و دەشتا بورسایە ل باكور و ڕۆژئاڤایێ وێ نزم دبیت هەتا ٢٥٠-٣٠٠ مەتران. باژێر ب ئاراستەیێ ڕۆژهەڵات ـ ڕۆژئاڤا ل سەر بلنداهیەكێ د ناڤبەرا ٦٥٠ و ١٠٠٠ مەتران دا درێژ دبیت. ئاڤوهەوایێ وێ دەریایێ ناڤەڕاستە، باراناوی و بێهنفرهە ل زڤستانێ (ناڤنجیا پلەیا گەرمێ ٥.٤ پلە) و گەرمە ل هاڤینێ (٢٤.٢ پلە) و بلند دبیت هەتا (٤٢.٦ پلە) و نزم دبیت بۆ (سالب ١٩.٦ پلە) ل زڤستانێ. ڕێژەیا بارانا وێ یا ساڵانە دگەهیتە ٧٢٥ ملم و بەفر ل سەر د باریت بۆ چەند ڕۆژەكێن كێم د ساڵێ دا لێ ل سەرێ چیایێ ئولوداغ ب درێژاهیا ساڵێ دمینیت.
ڕووبارەكێ چیایی ب ناڤێ جیلومبوز (ب توركى: Gilomboz) د ناڤ باژێری دا دەرباز دبیت، زێدەباری جۆبار و ڕووبارێن دی یێن چیایی كو د ڕووبارێن نیلوفەر و گۆك (ب توركى: Gök) دا ب دویماهی دهێن. بورسا ب (كەسك) دهێتە ناسین ژبەر كو دكەڤیتە ناڤبەرا پەردەیەكێ ژ دارستان و مێرگان، زێدەباری باخچە و زەڤیێن چاندنێ ل دەشتێ.
ئاڤوهەوا :
بورسا ب ئاڤوهەوایێ دەریایێ ناڤەڕاست دهێتە نیاسین (پۆلینا كۆپن بۆ ئاڤوهەوایێ: Csa)، هەروەسا، ئاڤوهەوایێ نیڤ ئیستیوایی یێ هاڤینا وشك و گەرم (Csa) ل ژێر پۆلینا تریوارسا بۆ ئاڤوهەوایێ.
باژێر خودان هاڤینەكێ گەرم و وشكە كو ژ مەها حوزەیرانێ هەتا ئەیلولێ بەردەوام دبیت. زڤستان سار و تەڕە، و پتریا بارانبارینێ ژی ل ڤێ وەرزێ یە. دبیت بەفر ل سەر ئەردی هەبیت كو بۆ ماوەیێ حەفتیەكێ یان دوو حەفتیان بمینیت. پیسبوونا هەوایێ ئاریشەیەكێ دومدرێژە ل بورسایە.
ڕۆشنبیری :
بورسا خودان ناڤودەنگیەکا جیهانی و ناڤخۆییە د بیاڤێ گەشتیاریێ دا ژبەر وان گەنجینەیێن دیرۆکی و شوونوارى و ڕۆشنبیری یێن تێدا (د پەرتووکخانەیێن وێ دا نێزیکی ٧٠٠٠ دەستخەتێن عەرەبی و فارسی و عوسمانی هەنە) و هەروەسا یێن بێنڤەدانێ و وەرزشی و چارەسەریێ ب ئاڤێ، و ب ڕێکێن گەهاندنێ یێن باش ڤە ب دەڤەرێن دی یێن ترکیێ ڤە یا گرێداییە، د ناڤ وان دا گەشتێن فرۆکەیێن ناڤخۆیی بۆ فرۆکخانا وێ و ژ وێرێ.
خواندنا زانکۆیێ ل بورسایێ
دو زانکۆ ل بورسایێ هەنە:
زانکۆیا بورسایا تەکنیکی.
زانکۆیا ئولوداغ.
گەشتیاری :
گەلەک جهێن گەشتیاریێ ل باژێرێ بورسایێ هەنە، و ژ وان:
تاڤگەها مەزن
تاڤگەها بچووک
کانیێن گەرم
باخچێ گیانەوەران
پارکا لونا پارک
دارا دیرۆکی یا مەزن
مەیدانا ھەیکەل یان گۆڕەپانا کومھورییەت
پارکا سەرنجڕاکێش (ب ترکی: Kaplıkaya Cazibe Merkezi)
پارکا ڕۆشنبیری ل بورسایێ (ب ترکی: BURSA Kültürpark)
سوکاری پارک (ب ترکی: Botanik Parkı)
پۆدیوم پارک (ب ترکی: Podyum Park)
بورجا دەمژمێرێ یا تۆپهانێ (ب ترکی: Tophane Saat Kulesi)
بوچونا خو لسەر بابەتی بدە